Ayn Ali Efendi`nin `Kavanin-i Al-i Osman Der Hulasa-i Mezamin-i Defter-i Divan`ı

Abstract

21 özeti: Ayn Ali Efendi en baştaki dua cümlelerinden sonra bu makalenin yazılmasının sebebini açıklıyor. Buna göre Osmanlı Devletinin, topraklarına kattığı memleketlerde ne kadar Beylerbeyi ve ümerâ;- defter kethüdası ve tımar defterdarı olduğunu ve her beylerbeyilikde kaç sancak olduğunu; beylerbeyiler, sancak beyleri ve diğer görevliler, defter kethüdası, tımar defterdarı gibi görevlilere ne kadar belirli hasslar tahsis edildiğini, bütün bunlarla ilgili düstûru l-amel'i yani yürürlükteki kanunları belirtmek ve hepsini bir araya toplamak, gerektiğinde aranılan bilgilerin kolayca bulunmasını sağlamak olduğunu, açıklamaktadır. Çünkü o zamana kadar her beylerbeylikde ne kadar asker, her sancakda ne kadar sayıda kılıç zeamet ve tımar olduğu bir defterde toplanmış bir halde olmayıp bilgiler dağınıktı ve ayrı ayrı defterlerde bulunmaktaydı; aranıp bulunması çok zor oluyor ve uzun zaman alıyordu. Daha sonra bu eseri yazarken kendisinin daha önceden eskiden Defter-i Hakanı Emini olduğunu ve yazdığı bu eseri I. Ahmed Han'ın veziri Murad Paşa'ya sunduğunu açıklıyor. Bu eser yedi bölüm ve bir hatimeden oluşmaktadır. Birinci Bölüm: Bu bölümde memlekette hass ile ve saliyane ile ne kadar Beylerbeylik olduğunu ve her beylerbeyinin ne miktar nassı olup beylerbeyilerin kanunlarını açıklar. Hass üe olan beylerbeyüikleri şunlardır: Rumeli, Anadolu, Karaman, Diyarbakır, Şam, Sivas, Erzurum, Van, Budin, Cezayir, Haieb, Maraş, Kıbrıs, Bosna, Tameşvar, Trablus-Şam, Trabzon, Kefe, Rakka, Şehrizur, Çıldır, Kars ve Musul. Saliyane ile olan beğlerbeğiliklerin bütün mahsulatları tutulup, beyierbeyisine ve sancak beylerine ve diğer görevlilere bu mahsulattan belli bir miktar yıllık maaş verilir Fakat hass ile olan eyaletler üç kategoride toplanır içi bunlar; a) padişah hassları b) vezirlerin hasslan ve emirler ve Beylerbeyleri hassları, c) zeamet, ve umardır. Beylerbeyilerin Hasslan başlığı altında, her beylerbeyinin ne miktar hassı olduğu açıklanmıştır.