Türkiye`de İkinci Dünya Savaşı döneminde savaşın sosyal yaşam üzerindeki etkileri

Abstract

oz Türkiye Dünya tarihinin gördüğü en geniş çaplı savaştan, savaşın Avrupa'nın çelişkilerinden kaynaklandığına ve Türkiye'yi ilgilendiren bir yönü olmadığa inanan yöneticileri sayesinde, fiziki yara almadan kurtulmayı başarmıştır. Bununla birlikte insanlığın gördüğü felaketlerin en büyüğü olan îkinci Dünya Savaşı, silahlı cephe olmamasına rağmen Türkiye'yi de derinden etkilemiştir. Doktora tezi olarak hazırladığınız bu çalışmada, `Türkiye'de îkinci Dünya Savaşı Döneminde savaşın sosyal yaşam üzerindeki etkileri`ni savaş öncesi ve savaş sonrası duruma da atıfta bulunularak değişik boyutlarıyla geniş bir çerçeve içerisinde ele aldık. Çalışma içerisinde savaşın etkileri açıklanırken, devletin özellikle sosyal hayatı koruyan etkin önlemler aldığım, sosyal ve kültürel etkinlikleri örgütleyerek geliştirdiğini de ortaya koyduk. 1 Eylül 1939'da başladıktan kısa bir süre sonra iç ve dış piyasalarda yarattığı tedirginlik ve ticari kısıtlamalar nedeniyle Türkiye ekonomisini sarsmaya başlayan îkinci Dünya Savaşı, ülkede bir savaş ekonomisi politikasıının uygulanmasını zorunlu hale getirmiştir. Savaş Türkiye'de, 18 Ocak 1940 tarihinde çıkarılan ve bu dönemde uygulanan ekonomik politikalara dayanak oluşturan Milli Korunma Kanunu'na rağmen önü alınamayan yüksek fiyat artışları ile darlık, ihtikâr ve karaborsaya neden olmuştur. Bu dönemde, başta hayat pahalılığı olmak üzere toplumun karşı karşıya kaldığı savaş ekonomisi sorunları, savaş yıllarında görev yapan Refik Saydam ve Şükrü Saraçoğlu Hükümetleri tarafından farklı iki yaklaşım içerisinde ele alınmış, uygulanan politikaların neden olduğu yüksek enflasyona karşın, ülkede ordunun ve şehir halkının iaşesi sınırlı oranda karşılanmıştır. Avrupa'da başlayan savaşla birlikte faal nüfusun önemli bir bölümünün silah altına alınması bütçeler içerisinde savunma harcamalarını artırırken, ülkede üretimin önemli ölçüde düşmesi sonucunu doğurmuştur. Bu dönemde üretimin artırılması yönünde mahkûmların işgücünden dahi yararlanmayı ihmal etmeyen hükümetler, azami bir tasarruf anlayışıyla tasarrufun bir yaşam biçimi haline getirilmesi çabası içerisinde, tüketimi azaltmaya çalışmışlardır. Bu arada savaşın ortaya çıkardığı fırsatları ranta dönüştürerek büyük servetler elde eden toplum kesimlerine karşı Varlık Vergisi ve Toprak Mahsulleri Vergisi kabul edilip, uygulanmış ve bu sayede bu kesimlerin elde ettikleri servetin bir bölümü geri alınmıştır. ıxİkinci Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye'de savaş ekonomisinden dolayı beslenme yetersizliği, hatta açlık söz konusu olduğu halde, eğitim ve kültür kurumlan teşkilatlandınlarak geüştirilmiş, Halkevleri, Köy Enstitüleri, teknik okullar ve üniversiteler kanalıyla fikri beslenmeyi mümkün kılacak eğitim, kültür, sanat ve bilim etkinlikleri genişletilerek sürdürülmüştür. Yayın, sanat ve edebiyat alanında ürünlerin verilmeye devam ettiği savaş yıllarında, tiyatro, bale resim, müzik ve spor etkinlikleri ile eğlence hayatına ilişkin etkinlikler de devam etmiştir. İfade edilen hususların detaylı olarak değerlendirildiği tez çalışması öncelikle savaş yıllan Türkiye'sine ilişkin orijinal kaynaklar ve konuyla ilgili literatürün incelenmesi ve bu bilgilerin sosyal etkileri ortaya koyacak bir şekilde karşılaştırılmasıyla oluşturulmuştur. x

ABSTRACT Turkey managed to get out of the war,which was the biggest one the world history has ever witnessed, without getting damaged by the help of her governors who believed that the war had been caused by the contradictions in Europe and Turkey didn't have any role in this. However, World War II, which was the most devastating war the humanity has experienced, affected Turkey in many ways even though Turkey was not one of the armed fronts. In this study which has been prepared as our doctorate thesis, `The effects of World War II on the social life in Turkey` were considered in many different dimensions by making references to the pre and post war conditions. We also put forth that the government organized many social and cultural activities to develop the social life in Turkey and took some precautions to protect it. World War II weakened the Turkish economy because of its commercial restrictions and tenseness appeared in the domestic and foreign markets in a short time after it has emerged on September 1, 1939 and this situation led a mandatory war policy in Turkey. Cost increase resulting from the war caused shortages, profiteering and black market in Turkey despite the National Protection Law passed in 1940 to support the financial policies of the time. Financial problems depending on the war that the society confronted, especially the high cost of life, were concerned by Refik Saydam and Şükrü Saraçoğlu governments in two different dimensions and despite the high inflation of the present policies, the feeding of the society and the army was supplied in a limited rate. Arming the major part of the active population led both the increase in die defense expenditures and the decrease in the production field. The governments even tried to benefit from the prisoners in the workforce in order to increase the production and attempted to decrease the consumption by imposing the conservation as a life style in the aim of a maximum saving. Moreover `Tax on wealth and Tax on agricultural products` were passed for the people who made a fortune by benefiting from the opportunities of the war conditions, thus some amounts of these fortunes returned to the state treasure. The educational institutions were renovated by strengthening their substructures even though the lack of nourishment, sometimes it was famine, was one of biggest problems in the country resulting from the war policies. In addition, the cultural, artistic and scientific activities went on more often in order to increase the intellectuality. The XImasterpieces in the broadcast, art and literature went on as well as the activities in theatre, ballet, sport and entertainment This thesis study in which the items mentioned above were appraised in details was completed by examining the original resources and related articles about Turkey of those years and comparing them to reveal their social effects. xn