Cumhuriyet Döneminde uzun vadeli iç borçlanmalar: Ergani 1933 ikramiyeli istikrazından 1947 toprak tahvillerine

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu'nda borçlanmadan kaynaklanan sıkıntılar ve Lozan Barış Antlaşması müzakerelerinde en çetin tartışmaların Osmanlı Devlet borçları konusunda yaşanmış olması Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk yıllarda kamu borçlanması konusunda çekingen davranmasına neden olmuştur. Ülkede tasarruf hacminin yeterli miktarda olmayışı da iç borçlanmaya imkan tanımamıştır.Ülkenin ulaştırma alanındaki yetersizliğini gidermek, birbirinden kopuk bölgelerini demiryolları ile birleştirmek siyasi, iktisadi, askeri ve toplumsal bir zorunluluk olarak gündeme gelmiştir. Tek bir bütçe yılında karşılanamayacak kadar maliyetli ve inşaatı uzun vadeli olan demiryolu yatırımlarının, olağan bütçe gelirleriyle gerçekleştirilmesi olanaksız görülmüştür. Finansman kaynağı yaratmağa ve maliyetleri yıllara yaymaya imkan tanıyan uzun vadeli iç borçlanma seçenek olarak belirmiştir.Ülkenin gelişen tasarruf hacmi imkan sağladığından 1933 yılında, Ergani bakır madenine giden demiryolunu finanse etmek üzere uzun vadeli iç borçlanma uygulanmıştır. İlk uygulamanın başarısı üzerine diğer demiryolu yatırımları için de iç borçlanma tahvilleri ihraç edilmiştir. İkinci Dünya Savaşı sırasında da savunma kaynaklı bütçe harcamalarını karşılamak üzere Milli Müdafaa tahvilleri çıkarılmış, Savaş'ın sonra ermesine rağmen harcamalar devam ettiğinden, Kalkınma tahvilleri adıyla bütçe açıklarını karşılamaya yönelik iç borçlanma uygulanmıştır.Tamamı hamiline olan İç Borçlanma tahvillerinin ikramiyeli olanlarında % 5, ikramiyesiz olanlarda % 7 faiz uygulanmış, faiz oranı 1946 sonrasında ise % 6 olarak belirlenmiştir. Toplamı 332 milyon lira tutarındaki halka arz edilen tahvillerin 1940'ların başına kadar çoğunluğunu bankacılık kesimi, meslek oda ve birlikleri ve emekli sandıkları almışken, İkinci Dünya Savaşı'nın son yıllarından itibaren tüccarlar başlıca alıcı haline gelmiştir.Halka arz edilen uzun vadeli iç borçlanma tahvillerinin yanı sıra, Cumhuriyet Hükümetlerinin üstlendiği 1918 İç Borçlanma tahvillerinin yanı sıra Düyunu Umumiye alacaklılarına verilmiş olan Türk Borcu tahvillerini değiştirerek vadelerini uzatmak üzere 1938'de, kısa vadeli Hazine tahvillerinin uzun vadeli tahvillere dönüştürülmesi amacıyla da 1947'de uzun vadeli tahviller ihraç edilmiştir. 1947-1955 arasında kamulaştırılan arazilerin bedelleri karşılığında da uzun vadeli tahvil verilmiştir.Anahtar Kelimeler: İç Borçlanma, Demiryolları Tahvilleri, Milli Müdafaa Tahvilleri, 1947 Kalkınma Tahvilleri, 1947 Hazine Tahvilleri, 1947 Toprak Tahvilleri.

During the first decade of the Republic of Turkey, government behaved timidly to launch a public domestic debt. The devastating effects of the public debt during the Ottoman Empire and the hard debate on the Ottoman public debt in Lausanne Treaty talks caused this hesitation. The limited savings capacity in the country was another cause.To remove the inadequacy in transportation, and link the different parts of the country which lack the interconnection was on the agenda as a political, economic, military and social issue. Railway investments which are too costly and need long run to be covered in one budget year could not be realized with usual budget revenues. Issuing long term domestic government bonds was a solution to find a new financial source and to extend the costs into long years.When the saving capacity of the country allowed, in 1933 the long term domestic public debt was introduced to finance the railway to Ergani copper mines. After the success of the first practice new government bonds issued for new railway investments. During the Second World War National Defense Bonds were issued to finance the defense expenditures. After the War, Development Bonds were issued to subsidize the ongoing defense expenditures in the budget. All bonds were issued to the bearer. Interest rate was 5% in bonds with a bonus, 7% in others. Rate of interest was reduced to 6% after 1946. The total nominal value of the bonds was 332 million Turkish Lira. Until the early 1940's most of the bonds were bought by the banking sector, professional associations and chambers, pension funds and in the last years of the Second World War merchants and businessmen became the major buyer.There were also three government bonds to convert and/or consolidate the short term bond expenditures. First in 1938 to consolidate the 1918 Ottoman Bonds, second in 1947 to consolidate the short term Treasury bonds. Thirdly from 1947 to 1955 Land Bonds were issued for the landowners whose lands were nationalized and made public domain.Key Words: Public Domestic Debt, Railway Bonds, National Defense Bonds, 1947Development Bonds, 1947 Treasury Bonds, 1947 Land Bonds.