Sarı Abdullah Efendi`nin Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî`si, I. cilt (İnceleme-metin)

Abstract

Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî, XVII. asrın önde gelen sûfî ve siyaset adamı Sarı Abdullah Efendi (ö. 1661) tarafından telif edilmiştir. IV. Murad'a (1623-1640) sunulan bu eser, Mesnevî'nin sadece I. defterinin şerhini ihtiva etmekle beraber bu defter üzerine yazılmış olan en kapsamlı şerh olarak tanınmaktadır. Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî, Osmanlı kültür mirasının en kıymetli halkalarından biri niteliğindedir. Ayrıca bu eser Anadolu'da ve Türkçe kaleme alınan Mesnevî şerhleri arasında özel bir yere sahiptir. Bu eserin neşredilmesi, Türk-İslam edebiyatı alanında yapılan çalışmalar ve günden güne artmakta olan Mevlânâ araştırmaları için önem arz etmektedir. Bu tez çalışmasında Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî'nin Süleymaniye Kütüphanesi, Fazıl Ahmed Paşa 740 numaralı nüshası esas alınmıştır. Bu nüsha, müellifin hem talebesi hem musahibi olan Cevrî (ö. 1654) tarafından istinsah edilmiş ve müellifin kontrolünden geçmiş olması açısından önem arz etmektedir. Ayrıca eserin birinci cildi 1287/1870'te Tasvîr-i Efkâr matbaasında, diğer ciltleri ise 1288/1871'de Matbaa-i Âmire'de, toplam beş cilt olarak neşredilmiştir. Tezin adlandırılmasındaki I. Cilt ifadesi, ilgili nüshadaki varak aralığının matbudaki karşılığıdır. Bu çalışmada ilgili bölüm transkribe edilmiş ve eserin içeriği incelenmiştir. Bu tez çalışması giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Girişte Mesnevî'nin birinci cildine yazılmış olan şerhler tanıtılmaktadır. Birinci bölümde Sarı Abdullah Efendi'nin hayatı, eserleri ve edebi kişiliği ele alınmıştır. İkinci bölümde Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî'nin ele aldığı konular ve içeriği ayrıntılı bir şekilde incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise eserin nüshaları tanıtılmıştır; ayrıca birinci cildin yazma eserdeki ilgili varaklarda yer alan kısmı (1b-107b) transkripsiyonlu şekilde verilmiştir.

Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî was authored by Sarı Abdullah Effendi (d. 1661), a celebrated Sufi and politician in the 17th century. Presented to Sultan Murad IV (1623-1640), this work includes the commentary only on the first book of the Mesnevî and is known as the most comprehensive commentary ever written on that book. Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî is among the most precious works of the Ottoman cultural heritage. Moreover, it occupies an exceptional position when compared to the other Turkish commentaries on the Mesnevî produced in Anatolia. The publication of this work is of utmost importance both for studies in the Turkish-Islamic literature and for research on Mevlânâ, which is increasing by the day.This dissertation is based on the manuscript no. 740 of Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî in the Collection of Fazıl Ahmed Pasha in Süleymaniye Library. The manuscript is significant in that it was created by Cevrî (d. 1654), the author's student and companion, and reviewed by the author himself. Furthermore, the work encompasses five volumes; the first volume was printed in Tasvîr-i Efkâr in 1287/1870, and other volumes were published in Matbaa-i Âmire, the imperial press, in 1288/1871. The expression `Volume I` in the dissertation title refers to the relevant hardcopy part of the manuscript. This dissertation provides a transcription of this part and an analysis of the content of the work. The study is comprised of three chapters as well as an introduction. In the Introduction, several commentaries on the first volume of the Mesnevî are introduced. Chapter 1 contains an account of Sarı Abdullah Effendi's life, his works and his literary identity. Chapter 2 covers a detailed analysis of the content and themes of Cevâhir-i Bevâhir-i Mesnevî. In Chapter 3, the different manuscripts of the work are presented; in addition, the pertinent parts of the folios (1b-107b) of the first volume are transcribed and included in the present study.