Ebû Saîd Hadimî`nin mantık görüşleri

Abstract

Çalışmamız 18. yüzyılda yaşamış, bir çok talebe yetiştirmiş ve eser vermiş olan Ebû Saîd Muhammed b. Mustafa el-Hadimî'nin mantık bilimi alanındaki görüşlerini ele almaktadır. Kendisi Fıkıh, Tasavvuf, Hadis, Mantık gibi devrinin medrese tahsilinde yer alan birçok konuda altmıştan fazla eser telif etmiştir. Osmanlı'nın son döneminde Anadolu medreseleri içinde ilim ve eğitim açısından öne çıkan bir medrese olan Hadimî medresesini kurmuştur. Hadimî'nin hayatı, eserleri ve mantık tarihi içindeki yerini konularımız arasına aldık. Ana kaynak olarak kullandığımız Fevâidü Arâisi'l-Enzâr ve Takrîru Kavâidi'l-Ebkâr isimli eseri, klasik eserlerde tasavvurat ve tasdikat şeklinde ele alınan mantığın iki bölümünü ve bu bölümlerin tüm konularını içermektedir. Bu eser yine kendisi tarafından Arâisü'l-Enzâr ve Nefâisü'l-Ebkâr ismi ile şerh edilmiştir. Çalışmada Hadimî'nin mantığın neredeyse bütün konuları ile ilgili görüşleri aktarılmıştır. Sonuçta ise Ebû Saîd Hadimî'nin mantık bilimine olan katkısı ifade edilmiştir. Çalışmamızda tercüme, takrir ve tevsi yöntemlerini kullandık. Müellifin metninden fazla kopmadan bazı konularda eşsüremli karşılaştırmalarda bulunduk. Hadimî'in mantık alanında kendisine kadarki tartışmaların birçoğuna vakıf bir ilim adamı olduğunu tespit ettik. Önemli bir diğer tespitimiz de bu alanda Osmanlı'nın son dönemlerinde yetişmiş ilim adamları arasında en yetkin eserlerden birini vermiş olmasına rağmen, özellikle son dönem mantık tarihi çalışmalarında hak ettiği yeri alamamış olmasıdır.Anahtar kelimeler: Mantık, Hadimî, 18. Yüzyıl, Arâis, Fevaid v.b.

In this study, we examined and discussed Abu Said Mohamad Khadame?s ideas and approach about the ?Logic? who wrote many works on the Logic. Al-Khadame has corpus more than 60 books about the sciences which were being taught in the ?madrasa? education at his time, including ?Fiqh?, ?Sufism?, ?Hadith? and ?Logic?. Al-Khadame had established ?Al-Khadame?s Madrasa?, which was important among Anatolian madrasas, during the last period of Ottoman Empire. Al-Khadame?s life, his studies and his place on the Logics History are the main subjects of this study. His book,?Fevâidü Arâisi?l-Enzâr va Takrîru Kavâidi?l- Ebkâr?, includes both essential divisions of Logic named ?tasavvurat? and ?tasdikat? and also their contents. This book later on has been commentaried by own himself under the name ?Arâisü?l- Enzâr ve Nefâisü?l- Ebkâr?. In this study, we cited all of Al-Khadame?s ideas about Logic, extending almost every issue of Logic. At the conclusion, we expressed Abu Said Mohamad Khadame?s contrubition to the science of logic. As a result of our study, it comes out that Al-Khadame is a scholar who is able to know all the former issues which were being discussed including the ones on his own age. It is another important finding that, however he had given one of the most important study in his area, especially for the recent Logics History studies, he was mostly neglected by the researchers.Key Words: Logics, Al-Khadame, 18th Century, Arâis, Fevaid.