Bağdadi`nin İslam dışı saydığı mezheplerin kaynaklar açısından değerlendirilmesi

Abstract

Peygamberin vefatından sonra başlayan süreçte müslümanlar arasında ortaya çıkan ihtilaflar daha sonra kurumsallaşarak birer mezhep halini almıştır. Bu mezhep hareketleri İslam mezhepler tarihçileri tarafından kayda alınmak suretiyle çeşitli eserler yazılmış ve bunların her biri kendine has bir metodla mezhepleri tasnif etmiştir. İlk zamanlarda ?Makale? adıyla yazılan bu eserler Fırak veya Milel ve Nihal türleriyle devam etmiştir.Hicri beşinci asırda Bağdadi tarafından yazılan el-Fark Beyne'l-Fırak, mezheplerin tasnifi açısından diğer eserlere göre farklı bir konumda olup, onlarda yer almayan ?İslam'a mensup olmadıkları halde İslam'a nispet edilen fırkalar? başlığı altında bir tasnif bulunmaktadır. Bağdadi bu bölümde İslam dışı saydığı mezhepleri tespit ederek onların görüşlerini ortaya koymuş ve nedenlerini açıklamıştır. Bunlar içerisinde aşırı Şii fırkalarının önemli bir yer işgal etmesi, onun yaşadığı dönemde bu ana fırkanın alt gruplarının gerek siyasal gerekse toplumsal alanda önemli bir otoriteye sahip olmalarını göz önünde bulundurmak gerekir.Bağdadi'nin diğer iki eserinde de aynı metodu takip ettiği görülmektedir. Matematik ilmine rağbeti dolayısıyla onun mezhepleri yetmiş üç fırka hadisine dayandırdığını söyleyebiliriz ve hatta Usulu'd-Din isimli eserini on beş ana başlığa taksim edip bunlarında her birini tekrar on beş alt başlıkla detaylandırması da bunun bir delilidir.Bağdadi'nin tasnifinde İslam dışı saydığı mezheplerin Nevbahti/Kummi'in Kitabu'l-Makalat ve'l-Fırak, Eş'ari'nin Makalatü'l-İslamiyyin, Malati'nin et-Tenbih ve'r-Red, İsferaini'nin et-Tabsir fi'd-Din ve Şehristani'nin el-Milel ve'n-Nihal'inde ne şekilde yer aldığı da ayrı bir önem arz etmektedir.Anahtar Kelimeler: Abdulkahir el-Bağdadi, el-Fark Beyne'l-Fırak, İslam dışı fırkalar, Nevbahti/Kummi, Eş'ari, Malati, İsferayini, Şehristani.

The Controversies among the Muslims starting from the death of prophet Muhammed institutialized afterwards and became sects. Historians of sects registered those sectarian movements and each classified them pecoliar to their methods. Those works named as ?Makala? in the beginnigs were continued with the forms of ?Firaq?, ?Milal? and ?Nihal?.Al-Farq bayn al-Fıraq written by Baghdadi in fifth century of Hijra, has a different character than other works, be cause it has a chapter headed ?The sects related to İslam althogh they were not members of İslam?. Baghdadi identified the sects he regarded as heteredox and of forwards reasons for that. He introduced their views. That Fanatic Shiite parties loom large in his classification of heterodox is made contact with his period in which subparties of Shiite has an important role politically and socially.He followed same method in his other two workd. It is able to say that he made the sects depend on hadith of seventy there parties because of his admiration for mathematics. This is why, he divided his work. Usul al-din into is main chapter and classified those in is subtities again.Approaches of Nawbahti in his Kummi Kitabu?l-Makalat ve?l-Firaq, Ashary his Makalatül İslam, Malati in his at-Tanbih ve?r-Radd, Isferaini in his et-Tabsir fid Din and Shahristani in his Milal and Nihal to the sects regarded as heteredox in classification of Baghdadi is also important.Keywords: Abdulqahir el-Baghdadi, el-Farq Bayn el-Firaq, Evaluation of the Sects Regarded, Nawbahti/Kummi, Ashary, Malati, İsferayini, Shahristani.