Camiü`d-düvel, Sultan IV. Mehmet Dönemi, tercüme, metin ve değerlendirme

Abstract

XVII. yüzyıl tarihçilerimizden biri olan Müneccimbaşı Ahmet Dede'nin Arapça Camiü'd-Düvel adlı eseri, tarihçilerimiz tarafından kıymetli bir eser olarak görülmesine rağmen bu güne kadar tam ve eksiksiz bir tercümesi yapılmamıştır. Eserin yazılmasından 30 yıl sonra, meşhur Şair Nedim ve arkadaşları tarafından yapılan tercümenin itimada şayan bulunmadığı, bazı önemli tarihçilerimiz tarafından dile getirilmiştir. Onlara göre ya doğrudan doğruya eserin Arapça aslından istifade edilmeli ya da tam ve hatasız yeni bir tercümesi yapılmalıdır. Son zamanlarda adı geçen eserle ilgili kısmi tercüme çalışmaları yapılmıştır. Tarafımızdan tercüme edilen bölüm ise eserin son kısmı olup 1648-1672 yılları arasında yaşanan olayları kapsamaktadır. Tercümede, elden geldiği kadar Arapça metne sadık kalınmış ancak, ihtiyaç duyulan zaruri açıklamalar, belli başlı tarihler ve vekayinamelerden alınmak suretiyle, dipnotlarda biraz da uzunca verilmiştir. Zira çalışılan metinde, olayların önemli bir kısmı özetlenerek anlatıldığından, çoğu konuların, özellikle de tarihçi olmayanlar tarafından kolaylıkla anlaşılması mümkün değildir. Daha sonra Camiü'd-Düvel'in bu kısmının tarihi kaynakları araştırılmış, yapılan alıntılar karşılaştırmalı olarak gösterilmiş, bu alıntıların sıhhati irdelenmiş ve tespit edilen bazı hatalara temas edilmiştir. Yine metindeki anlatım, belli başlı muasır ve sonraki dönem kaynaklarında anlatılanlarla karşılaştırılarak benzerlik ve farklılıklara dipnotlarda işaret edilmiştir. Ayrıca Şair Nedim ve arkadaşları tarafından yapılan tercüme incelenerek, bazı otoritelerin ifade ettiği gibi, çok önemli hata ve eksiklerinin olduğu, örnekleriyle ortaya konulmuştur. Son olarak, Arapça metin ele alınarak yeniden yazılmış ve yıllara ve olaylara göre bir düzenleme yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Müneccimbaşı Ahmet Dede, Camiü'd-Düvel, Şair Nedim, Sultan IV. Mehmet.

Camiü?d-Düvel of Müneccimbaşı Ahmet Dede has been regarded by some authorities as an important source in history. Unfourtunately we haven?t got an excellent and complete Turkish translation of the book so far. The famous poet Nedim?s taranslation has been criticized by some important historians for the deficiency and the inaccuracy of the translation. According to those authorities, it is essential to benefit from the original Arabic text directly as a reference book or to translate the book into Turkish in a complete and excellent form. Some parts of the book has been translated into Turkish by some researchers in recent years. In this study, the period of 1648-1672 which is the last chapter of the book has been translated into Turkish. In this translation, the study has been depended mainly on the Arabic text and the necessary definitions qouted from some sources of the time and the later periods has been given in footnotes. Because, most of the events in the text had been highly summarized. So it is very difficult especially for non-historians to understand the events and the subjects without additional explanations. After that, the historical sources of this chapter has been studied and the qoutations from these sources has been displayed in a comparative table. Also after studying the accuracy of these qoutations, some mistakes has been identified. The explanations of the events in the text has been compared with those in some important contemparory sources and the similarities and the differences has been given in footnotes. By studying the translation of famous poet Nedim and his colleagues, some very important errors and missings of that translation has been illustrated with many examples as the authorities stated long before. Finally the Arabic text has been re-written and re-organized in order of years and events.Key Words: Müneccimbaşı Ahmet Dede, Camiü?d-Düvel, Poet Nedim, Sultan Mehmet IV.