Deniz taşımacılık sektöründe Ro/Ro taşımacılığının yeri ile dünya ve Türkiye`de Ro/Ro işletmeciliğinin durumu

Abstract

ÖZET Deniz taşımacılığı son çeyrek yüzyılda kabuk değiştirmektedir. Önceleri limanların ihtiyaçlarım karşılama amacına yönelen gemiler, giderek yüke ayak uydurmaya başlamışlardır. Bu da gemilerde ihtisaslaşmayı gerekli kılmıştır. Başlangıçta 601ı yılların başlarında İskandinav ülkeleri arasında turizm amaçlı olarak ortaya çıkan ve öncelikle tekerli araç taşımak gayesi güden Ro-Ro hareketi zamanla değişmiş ve çok çeşitli yükler taşır hale gelerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün feribot olarak adlandırdığımız gemi tipi aslında Ro-Ro'nun temeli sayılır. Taşımada maliyet düşüklüğü sağlayan Ro-Ro gemileri birçok seçeneği olan gemi türüdür. Ro-Rolar yük ve yolcu Ro-Ro'su olarak sınırlandırıldığı gibi uzak, yakın ve kısa sefer Ro-Ro'su olarak da adlandırılabilir. Sefer mesafesi kısaldıkça Ro-Roların tonajı azalmaktadır. Ayrıca daha az insan gücü gerektiren Ro-Rolar tıkanma tehüdi altındaki limanlarda yükleyiciye ucuzluk getiren taşıma araçlarıdır. Ro-Ro taşımacılığından en çok etkilenen Akdeniz, kısa sürede Ro-Ro trafiğinin merkezi haline gelmiştir. Açık deniz taşımacılığına yönelen Ro-Roların Akdeniz'i merkez haline getirmelerinin en büyük nedeni bu denizin bir adalar denizi görünümünde olması ve bu denizin ülkeler arasında Ro-Ro taşımacılığına elverişli olmasıdır. Bugün kuşkusuz Ro-Ro trafiğinin en hareketli olduğu yerlerin başında gelen Kızıldeniz ve Basra Körfezi, Türkiye'deki Ro-Ro trafiği, İspanya, Fransa, İtalya ve bu ülkelerin çevrelerindeki adalarla aralarındaki Ro-Ro trafiği, Akdeniz'i Ro-Ro trafiğinin merkezi haline getirmiştir. Türkiye'de Ro-Ro taşımacılığı projesi İkinci 5 Yıllık Kalkınma Planı'nda ve özellikle üçüncü uygulama yılı olan 1970 yılı programında ihracata dönük yaş meyve ve sebze projesi teşvik tedbirleri ile birlikte ele alınmış ve müteakip yılların programlarında ve icra planlarında gerekli tedbirlere yer verilmiştir. Yaş meyve ve sebze ihracatım geliştirme projesi çerçevesinde frigorofik treylerleri taşıyacak Ro-Rolar üzerinde etüdler yapılmıştır. Avrupa ülkelerine yapılan ihracatımızda yol üzerinde bulunan ülkelerin taşıtlarımızın nakliyatım engelleyici tehditlerini bertaraf etmek ve ihraç ürünlerimizi pazarlara kısa sürede ve daha emin bir şekilde ulaştırmak amacıyla Türk limanlarından Kuzey Adriyatik limanlarına (Venedik-Trieste) treylerleri taşıyacak feribot sistemini gerçekleştirmek üzere 55-64 adet çekicisiz treyler (semi-treyler) taşıma kapasitesine sahip 2 Ro-Ro gemisi temin edilmesi ile başlanmıştır.Türkiye'de Ro-Ro işine ilk el atan özel sektör olmuş, ancak başarılı olamamış ve gemilerini DB Deniz Nakliyat'a devretmiştir. Türkiye coğrafi konumu açısından denizyolu taşımacılığından azami ölçüde yararlanmalıdır. Bu sebepten ve Bulgaristan olayları, Yunanistan, Macaristan gibi ülkelerin engellemeleri neticesi 1985 yılında siyasi bir karar niteliğinde devreye konulan Ro-Ro taşımacılığı, körfez krizi ve son olarak da Yugoslavya iç savaşının başlamasıyla yeniden büyük önem kazanmıştır. Bunun yanında siyasi ve ekonomik gerekçelerin giderek yoğunluk kazanması bir taşıma modeli olarak Ro-Ro ve konteyner taşımacılığına ağırlık verilmesini gerekli hale getirmiştir. Ro-Ro taşımacılığı, 1800 mile kadar olan mesafelerde en ucuz taşıma sistemidir. Denizyolu taşımacılığı ton/km maliyeti itibarıyla karayoluna oranla 5 kat, demiryoluna oranla 2.5 kat daha ucuzdur. Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik darboğazdan kurtarılması için, ekonominin can damarı durumunda olan ve durdurulması mümkün olmayan hizmetlerin dışa bağımlılığını en aza indirmek ve bu hizmetin her ne şekilde olursa olsun devamlılığını sağlamak zorunluluğu vardır. Her yıl ortalama 98.000 kamyonun karayolu ile Avrupa ülkelerine gidip/geldiği ve bu kamyon trafiğinin geçtiği bazı ülkelerde sıkıntılarla karşılaşıldığı dikkate alınarak Ro-Ro taşımacılığının arttırılması üzerinde ciddiyetle durulmalıdır. Ancak Ro-Ro projesini uygularken maliyet hesapları iyi yapılmalı ve ülkemizin sınırlı olan kaynaklarının israf ma neden olabilecek uygulamalardan kaçınmalıdır. Şunu da vurgulamakta yarar var ki; henüz Türkiye tamamıyla Ro-Ro taşımacılığına geçiş hazırlıklarını tamamlayamamıştır. Ancak bu demek değildir ki Ro-Ro taşımacılığının gelişimi durdurulsun. Ro-Ro taşımacılığı uygulama ve geliştirme aşamasında olduğundan dolayı, Ro-Ro taşıma kapasitemiz sembolik diyebileceğimiz bir seviyededir. Ro-Ro'ların küçük tonajda olmaları bir dezavantajdır. Ro-Ro taşımacılığı lir layner taşımacılığı türüdür. Dolayısıyla layner türü taşımacılığın bazı sorunları Ro-Ro taşımacılığı için de aynen geçerlidir. Layner taşımacılık düzenli yük bulmayı zorunlu kılar. Bu da bir sorun olarak Ro-Ro'larda da karşımıza çıkmaktadır. Bu da bugün elimizde bulunan Ro-Ro'ların bazılarının 12 yolcu kamarası bulunmasından, bu durumun araç sahiplerini rahatsız etmesinden, gemilerin eski ve emniyetsiz olmasından ve işletme hatalarından kaynaklanmaktadır. Ancak gemiler ihtiyaçlara cevap verecek şekilde modern hale getirildikten, işletme hataları düzeltildikten sonra, Türkiye- Avrupa karayolu trafiği denize kaydırılabilir. Türkiye- Avrupa arasındaki karayolu trafiğinin denize kaydırılmasına ilişkin fizibilite etüdlerinde mevcut TIR potansiyelinin Ro-Ro taşımacılığını bir sistem olarak öngördüğü görülmüştür. Bunun için de yeterli TIR trafiği mevcuttur. Bir hatta Ro-Ro seferi başlatırken dikkate alacağımız önemli noktalardan birisi gemiyi her zaman dolduracak taşıtın olup olmadığıdır. Yani müşteri bulabilme meselesi sözkonusudur. Adriyatik-Türkiye arasında halen ikisi kiralık 4 gemiyle yürütmeye çalıştığımız ve 2 geminin daha kiralanması planlanan Ro-Ro seferleri yetersizdir. Bu hat için gerekli TIR trafiği mevcuttur. Zira 196.000 TIR Kapıkule'den giriş-Çıkış yapmaktadır. Ortalama 98.000 dolayında TTR giriş yapmaktadır. Bu vıÖZET Deniz taşımacılığı son çeyrek yüzyılda kabuk değiştirmektedir. Önceleri limanların ihtiyaçlarım karşılama amacına yönelen gemiler, giderek yüke ayak uydurmaya başlamışlardır. Bu da gemilerde ihtisaslaşmayı gerekli kılmıştır. Başlangıçta 601ı yılların başlarında İskandinav ülkeleri arasında turizm amaçlı olarak ortaya çıkan ve öncelikle tekerli araç taşımak gayesi güden Ro-Ro hareketi zamanla değişmiş ve çok çeşitli yükler taşır hale gelerek tüm dünyaya yayılmıştır. Bugün feribot olarak adlandırdığımız gemi tipi aslında Ro-Ro'nun temeli sayılır. Taşımada maliyet düşüklüğü sağlayan Ro-Ro gemileri birçok seçeneği olan gemi türüdür. Ro-Rolar yük ve yolcu Ro-Ro'su olarak sınırlandırıldığı gibi uzak, yakın ve kısa sefer Ro-Ro'su olarak da adlandırılabilir. Sefer mesafesi kısaldıkça Ro-Roların tonajı azalmaktadır. Ayrıca daha az insan gücü gerektiren Ro-Rolar tıkanma tehüdi altındaki limanlarda yükleyiciye ucuzluk getiren taşıma araçlarıdır. Ro-Ro taşımacılığından en çok etkilenen Akdeniz, kısa sürede Ro-Ro trafiğinin merkezi haline gelmiştir. Açık deniz taşımacılığına yönelen Ro-Roların Akdeniz'i merkez haline getirmelerinin en büyük nedeni bu denizin bir adalar denizi görünümünde olması ve bu denizin ülkeler arasında Ro-Ro taşımacılığına elverişli olmasıdır. Bugün kuşkusuz Ro-Ro trafiğinin en hareketli olduğu yerlerin başında gelen Kızıldeniz ve Basra Körfezi, Türkiye'deki Ro-Ro trafiği, İspanya, Fransa, İtalya ve bu ülkelerin çevrelerindeki adalarla aralarındaki Ro-Ro trafiği, Akdeniz'i Ro-Ro trafiğinin merkezi haline getirmiştir. Türkiye'de Ro-Ro taşımacılığı projesi İkinci 5 Yıllık Kalkınma Planı'nda ve özellikle üçüncü uygulama yılı olan 1970 yılı programında ihracata dönük yaş meyve ve sebze projesi teşvik tedbirleri ile birlikte ele alınmış ve müteakip yılların programlarında ve icra planlarında gerekli tedbirlere yer verilmiştir. Yaş meyve ve sebze ihracatım geliştirme projesi çerçevesinde frigorofik treylerleri taşıyacak Ro-Rolar üzerinde etüdler yapılmıştır. Avrupa ülkelerine yapılan ihracatımızda yol üzerinde bulunan ülkelerin taşıtlarımızın nakliyatım engelleyici tehditlerini bertaraf etmek ve ihraç ürünlerimizi pazarlara kısa sürede ve daha emin bir şekilde ulaştırmak amacıyla Türk limanlarından Kuzey Adriyatik limanlarına (Venedik-Trieste) treylerleri taşıyacak feribot sistemini gerçekleştirmek üzere 55-64 adet çekicisiz treyler (semi-treyler) taşıma kapasitesine sahip 2 Ro-Ro gemisi temin edilmesi ile başlanmıştır.