1100 numaralı (1835)Trabzon vilayeti Maçka Müslim Nüfus Defteri`nin transkripsiyon ve değerlendirilmesi

Abstract

Nüfus, yeryüzünde sınırları belirli bir alanda belirli bir zamanda bulunan insanların oluşturduğu toplam sayı olarak tanımlanmaktadır. Günümüzde dünya ülkelerinin üzerinde durduğu önemli konulardan birisi de nüfustur. Osmanlı Devleti'nde ilk genel nüfus sayımı 1831 tarihinde II. Mahmut zamanında yapılmıştır. Yapılan bu sayımla müslim ve gayrimüslim nüfusu tespit etmek ve böylece II. Mahmut döneminde Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılıp (1826) yerine yeni bir ordunun kurulması için ülke içerisindeki askerliğe elverişli erkek nüfusun ve ülke içerisindeki cizye mükellefi gayrımüslim nüfusun tespit edilmesi hedeflenmişti. Maçka, çok eski bir yerleşim yeri olarak karşımız çıkmaktadır. Tarihi süreç içerisinde Pers, Bizans, Osmanlı-Türk medeniyetlerine ev sahipliği yapmıştır. Maçka?nın ismi rivayete göre İranlılar ile Bizanslılar arasında meydana gelen çarpışmalarda yerli Rum halkı ?Maçuka? denen sopa ile dövüştüklerinden ötürü buraya Maçuka-Maçka denilmiştir. Bilindiği üzere Maçka kazası Rum Pontus krallığının idaresinde iken, 1461 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından Trabzon?un fethinden sonra Osmanlı idaresine katılmıştır. Bugünkü Maçka ilçesi ise 1913 yılında kurulmuştur. Osmanlı coğrafyasının değişik yerlerinde olduğu gibi Trabzon ve havalisinde de nüfus sayımları yapılmıştı. Bölge ile ilgili yapılan nüfus sayımları alan olarak Batum?dan Kastamonu?ya kadar olan bölgeyi kapsamakta ve sayı olarak da 203 adet nüfus defterinden oluşmaktadır. Burada inceleyeceğimiz Başbakanlık Osmanlı Arşivindeki nüfus defterleri serisi içerisinde 1100 numara ile kayıtlı Trabzon Eyaleti Maçka Kazası Müslim Nüfus Defteridir. Bu çalışmada, defterde verilen bilgilerden hareketle bahse konu kazanın mahalle ve köylerin nüfus ve nüfus hareketlerini, yaşayan ailelerin ve görevli memurların isim ve esamilerini öğrenme imkânımız olacak. Ayrıca bölgeye yönelik yaşanan göç ve nakiller hakkında ilk elden bilgi sahibi olma imkânı bulacağız. Yine bölgedeki mahalli idareciler; görevdeki muhtarlar, imamlar, askerler, özürlüler, halkın kullandığı yerel isimler (lakaplar), insanların fiziksel özellikleri gibi bölgesel tarih yazımında önemli ayrıntılara ulaşmamıza imkân tanıyacaktır. Anahtar Kelimeler: Nüfus defterleri, II. Mahmut, Trabzon Vilayeti, Maçuka kazâsı, 19. Yüzyıl.

Population is defined as the total number of people who live in a specific time, in a specific area in the world. Currently, one of the significant topics that the world countries put emphasis on is population. In the Ottoman Empire, the first population census was conducted in 1831 during the time of Mahmud II. By means of this census, it was aimed to not only determine the population of the Muslims and non-Muslims, but also determine the number of male population in the empire that was eligible for military service to form a new army during the time of Mahmud II by eliminating the guild of Janissaries (1826), along with determining the population of non-Muslims in the empire who were jizya taxpayers. When the history of Maçuka-Maçka is briefly reviewed, Maçka appears to be an ancient residential area. Throughout history, it hosted Persian, Byzantine and Ottoman-Turkish civilisations. The name of the town was allegedly derived from the bats used by the Rum natives during the battle between Persians and Byzantines. As is well known, the district of Maçka had been reigned by Pontus Empire before it was incorporated into Ottoman rule after the conquest of Trabzon in 1461 by Mehmed the Conqueror. Modern day Maçka was established in 1913. Just like in different parts of the Ottoman geography, population censuses were conducted in Trabzon and its neighbourhood. In this manner, it can be detected from the archive records that population censuses were conducted in the sanjaks, districts and other centres of Trabzon. In fact, the area in which censuses were conducted covers the region from Batumi to Kastamonu and the number of identification cards amounts to 203. In this study, we intend to examine the identification cards of the Muslim in Maçka district of Trabzon Providence registered with the number of 1100 in the Prime Ministry Ottoman Archive identification card series. By means of this, we will have the opportunity to learn the names of the officers and families living there, along with the population and population movements of the before mentioned district?s neighbourhood and villages. Besides, we will find the opportunity to obtain first-hand information about immigration and movements to the district. We will also have the opportunity to find out significant details about the district such as local officials, mukhtars in charge, Imams, soldiers, disabled people, the nicknames the local people used and the physical characteristics of the local people to write regional history.Key words: Population Surveys, Mahmud II, Province of Trabzon, District of Maçuka, 19th Century.