Eğitim örgütlerinde örgüt kültürü ve öğretmen liderliği: Lider-üye etkileşiminin aracılık rolü

Abstract

Bu araştırmanın amacı, öğretmen algıları doğrultusunda; ilkokul ve ortaokullardaki örgüt kültürü ile lider-üye etkileşim düzeylerinin öğretmen liderliğine olan etkisinin belirlenmesi ve bu ilişkide lider-üye etkileşim düzeyinin aracılık rolünün bulunup bulunmadığını incelemektir. Ayrıca okul müdürlerinin ve öğretmenlerin örgüt kültürü, öğretmen liderliği ve lider-üye etkileşimi hakkındaki görüşlerinin incelenmesi de amaçlanmıştır. Araştırma nicel ve nitel tekniklerin bir arada kullanıldığı karma yöntem modellerinden ardışık karma modelinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nicel bölümünün örneklemi, 2014-2015 eğitim-öğretim yılında Gaziantep ili Şahinbey ilçesinde bulunan ilk ve ortaokullarda görev yapan 502 öğretmenden oluşmaktadır. Araştırmada nicel veriler, Glaser, Zamanou ve Hacker (1987) tarafından geliştirilen `Örgüt Kültürü Ölçeği`, Beycioğlu (2009) tarafından geliştirilen `Öğretmen Liderliği Ölçeği` Liden ve Maslyn (1998) tarafından geliştirlen `Lider-Üye Etkileşimi Ölçeği` ile toplanmıştır. Nitel veriler ise nicel verilerin toplandığı okullarda görev yapan üç okul müdürü ve 15 öğretmenden toplanmıştır. Verilerin analizinde, araştırmanın nicel kısmında yapısal eşitlik modeli analizi ile birlikte, regresyon ve korelasyon analizleri; nitel kısmında ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar şunlardır: Örgüt kültürü ile öğretmen liderliği ve lider-üye etkileşimi arasında yüksek düzeyde; lider-üye etkileşimi ile öğretmen liderliği arasında orta düzeyde, pozitif ve anlamlı bir ilişki bulunmaktadır. Örgüt kültürü hem öğretmen liderliğinin hem de lider-üye etkileşiminin anlamlı bir yordayıcısıdır. Öğretmen algılarına göre okulların örgüt kültürü ve lider-üye etkileşimi düzeyleri orta düzeydedir. Öğretmenler, öğretmen liderliğini ise sık sık göstermektedirler. Öğretmenlerin lider-üye etkileşimi algılarının örgüt kültürü ve öğretmen liderliği arasındaki ilişkide kısmi ara yordayıcı olduğu saptanmıştır. Öğretmen liderliği, örgüt kültürü ve lider-üye etkileşimi çerçevesinde okul müdürleri ve öğretmenlerle yapılan görüşmeler sonucunda; öğretmenlerin okullarında kararlara katılımcı olmadıkları, okullarda yapılan toplantıların etkili ve verimli olmadığı, öğretmenlerin mesleki gelişim için istekli oldukları fakat bu konuda fırsat verilmediği bulgusuna ulaşılmıştır. Buna karşın okullarda öğretmenler arası ilişkilerin iyi düzeyde olduğu, kurumsal gelişme için öğretmenlerin istekli oldukları bulgularına da ulaşılmıştır. Okul müdürlerinin okullarında öğretmen liderliğini teşvik eden ve destekleyen bir okul kültürü oluşturmaları, ilişkiye yönelik bir liderlik tarzını benimsemeleri öğretmen liderliğinin ortaya çıkmasına ve gelişimine katkı sağlaması açısından önemli görülmektedir.

The aim of this study is to examine mediation effect of leader-member exchange in relationship between organisational culture and teacher leadership in educational organisations. At the same time it has been aimed to study the views of school principals' and teachers' views about organisational culture, teacher leadership and leader member exchange. The research has been carried out in sequential mixed model at which quantitative and qualitative techniques have been used together. The sample of quantitative part of the study consists of 502 teachers working in primary and secondary schools in district of Gaziantep, Şahinbey in 2014-2015 academic year. Quantitative data of the study has been gathered through `Organisational Culture Scale` developed by Glaser, Zamanou and Hacker (1987), `Teacher Leadership Scale` developed by Beycioğlu (2009) and `Leader-member Exchange Scale` developed by Liden and Maslyn (1998). Participants of qualitative part consist of three school principals and 15 teachers working at schools that Quantitative data of the study has been collected. Qualitative data has been collected as a result of semi-structured interviews conducted with school principals and teachers. In quantitative part of the study, structural equation model, regression and correlation analyses have been used, in qualitative part of the study content analysis have been used. The main results of the research are as follows: There is a high level relationship between organisational culture and teacher leadership – leader-member exchange. There is a moderate, positive and significant relationship between - leader member exchange and teacher leadership. Organisational culture is a significant predictor of both teacher leadership and - leader member exchange. According to teachers' perceptions, interaction of schools' organisational culture and - leader member exchange is at moderate level. Teachers often demonstrate teacher leadership. Teachers' leader-member exchange perceptions was found to be partial mediator role in the relationship between organizational culture and teacher leadership. As a result of interviews hold with teachers and school principals, it has been revealed that teachers are not participants in school decisions, teachers' meetings hold at school are not effective and efficient, teachers are eager for professional development but in this respect, they are not given opportunity . By the way, it has been found out that relationship among teachers at school at a sufficient level and teachers are willing for institutional development.