Türk kültüründe renk kavramı ve renklerin maddi kültür unsurlarına yansıması

Abstract

Bu çalışma, Türk milletinin kültürel özellikleri ve bu özellikleri oluşturan her bir parça üzerinde renklerin etkileri konusunu ele almıştır. Özellikle tarihin ilk çağlarından itibaren Türk milli kimliğinin oluşumu sürecinde, tarihi akış içerisinde kültürel yapının parçalarını oluşturan; dil, din, mitoloji, yazılı, sözlü ya da görsel tarihi kaynaklar, bayramlar, evlilik, doğum, ölüm ve yas törenleri, bayraklar vb. diğer bütün kültürel unsurlar ile renkler arasındaki ilişki ve etkileşim üzerinde durulmuştur. Türk dili içerisindeki renk adları, gramer yapısı vb. üzerinde dil alanında çalışanlar bir hayli çalışma yaptıkları için bu konuya tez içerisinde çok fazla yer verilmemiştir. Hazırlanan tez, beş bölüm ve sonuç kısmından oluşmaktadır. Birinci bölümde; rengin bilimsel olarak tanımı, önce genel olarak dünyada sonrada Türklerde renklerle ilgili sembolik anlayışlar ve renklere yüklenen simgesel anlamlar ile tarihte geçmiş medeniyetlerde renklerle ilgili yaklaşımlar ve bu doğrultuda ortaya çıkan sonuçlar incelenmiştir.İkinci bölümde; Türk kültürünün yazılı tarihi kaynaklarında (Orhun Abideleri, Kutadgu Bilig, Dede Korkut Hikâyeleri) geçen renk adları üzerinde duruldu. İkinci bölümde ayrıca, hem dünya hem de Türkler açısından önemli ve çok bilinen bazı seyahatnamelerde geçen renk adları tespit edilip, geçmişten bugüne dünyanın tüm kültürlerinde renklerin simgesel anlamlar içerecek şekilde kullanıldığı üzerinde duruldu. Üçüncü bölümde coğrafya ve renkler arasındaki ilişki tespit edilip dünyanın her yerinden örneklerle adında renk geçen coğrafi yer adlarına örnekler verildi. Türk kültüründe yönlerle renkler arasındaki bağlantı üzerinde durulup gerek Anadolu'da ve gerek diğer tüm Türk coğrafyasında adında renk adı bulunan şehir, dağ, ırmak, bölge vb. yer adları aktarılmaya çalışıldı. Dördüncü bölümde; `İslamiyet'ten Önceki Dönemde Türk Milli Kültürünü Oluşturan Unsurlarda Renkler` genel başlığı altında Türklerin İslamiyet'i kabulünden önceki süreçte Türklere ait; bayramlarda (Nevruz, Ayzıt vb.), inanç sistemlerinde, evlilik ve doğumla ilgili ritüellerde renklerin kullanımı ve anlamı üzerinde duruldu. Ayrıca, yine dördüncü bölümde İslamiyet'ten önceki dönemde, adında renk adı geçen Türk Devletleri, Türklerin kullandığı giysiler ve eşyalar ile renkler arasındaki ilişki, bayraklar ve renkleri ile Türklerde at kültürü ve renkler konuları ele alındı. V. Bölüm'ün ana başlığı; `İslamiyet'ten Sonraki Dönemde Türk Milli Kültürünü Oluşturan Unsurlarda Renkler` olup, Bu bölümün ilk alt başlığı; `İslamiyet'ten Sonraki Dönemde Türk Kültüründe Bayramlar ve Renkler`dir. Bu bölümde, İslamiyet'ten sonraki dönemde Türklerin önemli bayramlarından; Yeni Gün/Nevruz Bayramı ve Hıdırellez Bayramı ile renkler arasındaki ilişkiden bahsedildi. V. Bölümde, `İslamiyet'ten Sonra Türklerin İnanç Sisteminde Renkler`, diğer bir alt başlığı oluşturup, bu başlık altında özellikle İslamiyet'ten sonraki dönemde Türk İnanç sisteminde renklerin yeri üzerinde duruldu. Gerek Kur'an-ı Kerim'de gerekse Hz. Muhammed'e ait hadislerde geçen renk adları ve mahiyeti ortaya konuldu. Bu bölümde ayrıca tasavvufta renkler ve Hz. Mevlana'da renk anlayışı üzerinde duruldu. Beşinci bölümde diğer alt başlıklar halinde; Müslüman Türk devlet ve toplum hayatında ölüm, yas ve taziye süreci ile renkler arasındaki ilişki, İslamiyet'ten sonra Türk devletlerinin ve topluluklarının isimlerindeki renkler (Karahanlı, Altınordu, Akkoyunlu, Karakoyunlu vb.), İslamiyet sonrası Türklerde giyim-kuşam ve renkler, İslamiyet'ten sonra Türk Kültüründe halı ve renkler, Türk çini sanatı ve renkler ile Türk Tarihinde bayrak ve sancaklarda kullanılan renkler ve simgesel anlamları üzerinde durulan ve tezin içeriğini oluşturan önemli konulardır.Anahtar Kelimeler: Kültür, renkler, kıyafet, mitoloji, din, bayramlar, bayraklar, at.

This thesis mentions the cultural features of Turkish people and the effects of colours consist of these features on every part. Especially throught history, during the Turkish national identity formation, conceptions such as language, religion, mytology, written, oral or visual historic sources, festivals, marriage, birth, death and mourning ceremonies, flags etc., other all cultural elements and relationship with colours and interaction are mentioned. This thesis is made up of five parts and result. İn first part; scientifically colour description, initially in the World then in Turkey symbolic understanding with colours and figurative meanings on colours and approaching with colours in earlier civilizations in history and results are examined. In second part; Colour names mentioned in mytology and historical text (Orhun Abideleri, Kutadgu Bilig, Dede Korkut Hikâyeleri) are studied. İn third part, the relationship between colour and geography are studied and colours mentioned on geographic place names are examplified. The reletionship between colours and directions in Turkish culture are studied. Both in Anatolia and other all Turkish geography city, mountain, river, region names are written. Also, in third part colour names which are important for both the World and Turks are found and colours are used as figurative meanings in all cultures in the World. İn Fourth part, colours consisting Turkish national culture before the period of İslam, on festivals (Nevruz, Ayzıt etc.), belief systems, the usage of colours on mariages, birth rituals belonging to Turks were mentioned. Also, in fourth parth, before the period of İslam, Turkish states which have colour name, clothes that are used by Turks and relationship with colours, flags and their colours and horse culture in Turks are mentioned. The main title of fifth part; Colours consisting Turkish national culture after the period of İslam. İn this part the first subtitle; festivals and colours at Turkish Culture after the period of İslam. İn this part, important festivals of Turks, New day/Nevruz and Hıdırellez and their relationships with colours. Also, colours at Turkish belief system were mentioned. Colour names and their meaning emphasized in Qur'an and Hz. Muhammed's hadiths were mentioned. İn this part, colours at sufism and the colour concept for Hz. Mevlana were mentioned. İn fifth part other subtitles are; death, mourning and condolances at muslim Turkish states and society life and their relationship with colours, the colours at Turkish states and societies after İslam (Karahanlı, Altınordu, Akkoyunlu, Karakoyunlu etc.), clothes, wearing and colours after İslam, Turkish pottery and colours, flag colours and their meanings at Turkish history were mentioned and there subjects consist the thesis.Key words: Culture, colours, clothes, mytology, religion, festivals, flags, horse. This thesis mentions the cultural features of Turkish people and the effects of colours consist of these features on every part. Especially throught history, during the Turkish national identity formation, conceptions such as language, religion, mytology, written, oral or visual historic sources, festivals, marriage, birth, death and mourning ceremonies, flags etc., other all cultural elements and relationship with colours and interaction are mentioned. This thesis is made up of five parts and result. İn first part; scientifically colour description, initially in the World then in Turkey symbolic understanding with colours and figurative meanings on colours and approaching with colours in earlier civilizations in history and results are examined. In second part; Colour names mentioned in mytology and historical text (Orhun Abideleri, Kutadgu Bilig, Dede Korkut Hikâyeleri) are studied. İn third part, the relationship between colour and geography are studied and colours mentioned on geographic place names are examplified. The reletionship between colours and directions in Turkish culture are studied. Both in Anatolia and other all Turkish geography city, mountain, river, region names are written. Also, in third part colour names which are important for both the World and Turks are found and colours are used as figurative meanings in all cultures in the World. İn Fourth part, colours consisting Turkish national culture before the period of İslam, on festivals (Nevruz, Ayzıt etc.), belief systems, the usage of colours on mariages, birth rituals belonging to Turks were mentioned. Also, in fourth parth, before the period of İslam, Turkish states which have colour name, clothes that are used by Turks and relationship with colours, flags and their colours and horse culture in Turks are mentioned. The main title of fifth part; Colours consisting Turkish national culture after the period of İslam. İn this part the first subtitle; festivals and colours at Turkish Culture after the period of İslam. İn this part, important festivals of Turks, New day/Nevruz and Hıdırellez and their relationships with colours. Also, colours at Turkish belief system were mentioned. Colour names and their meaning emphasized in Qur'an and Hz. Muhammed's hadiths were mentioned. İn this part, colours at sufism and the colour concept for Hz. Mevlana were mentioned. İn fifth part other subtitles are; death, mourning and condolances at muslim Turkish states and society life and their relationship with colours, the colours at Turkish states and societies after İslam (Karahanlı, Altınordu, Akkoyunlu, Karakoyunlu etc.), clothes, wearing and colours after İslam, Turkish pottery and colours, flag colours and their meanings at Turkish history were mentioned and there subjects consist the thesis.Key words: Culture, colours, clothes, mytology, religion, festivals, flags, horse.