Ölüm olgusu olarak Türk mezar yapılarının plastik açıdan değerlendirilmesi

Abstract

Milletlerin ortaya çıkmasında en önemli etkenlerin başında inanç gelir. İnançlar, mitlerden oluşan kutsal öyküler anlatır. Bu öyküler içerisinde en önemlilerinin başında, bu dünyanın oluşumunu açıklayan ve yaşamın anlamıyla ilgili problemlere bir cevap bulan türden olanlardır. Bunlar, ortak kozmik bir tasavvuru dile getirirler. İnsanlar dünyanın nasıl olduğunu, nereden gelip nereye gittiğine dair ortak inançlar yaratmışlardır ve kendilerini de hayal ettikleri kozmik kurguya uygun yaşamışlardır. Bu evren tasavvurlarından birisi de Şamanizm'dir. Şamanizm'in Türklere özgü yanları vardır. Buna göre de Türkler, doğa ve doğaüstü varlıklarla iki dünyalı (karanlık, aydınlık) ortak bir tasavvur yaratmışlar ve bu kurguya uygun biçimde yaşamışlardır. Buna uygun yaşamları da efsaneler ve doğaüstü varlıkları konu alan söylencelerde birçok şekilde tarif edilmiştir. Türklerin inanç dünyasında en önemli figürlerin başında ?şaman? gelir. İnsanlarla tanrılar arasındaki ilişkiyi ancak şaman sağlar. Çünkü tanrılar dünyasın ve insan dünyasını şaman bilir.Diğer inanç sistemlerinde olduğu gibi Türklerin inanç sisteminde de ölüm önemli bir yer tutar. Ölüm anlaşıldığı kadarıyla kaçınılmaz olarak karşılanmakta ve kurulu düzenin de bir gereği olarak algılanmıştır. İnsanlar tanrı esini ile doğmakta ve bu dünyada yaşamaktadırlar. Tekrar tanrıdan gelen ruhun bedeni terk ederek yani insanın ölümüyle tekrar tanrısal kata ulaşmak için bir olanağa sahip olurlar. Bu yüzden ölüm bir ruh göçü olarak algılanır. Ruh kendi başına bu hedefini gerçekleştiremeyebilir. Bu yüzden ruhların tanrıya ulaşması için yaptığı yolculuğa şaman eşlik eder.Tük inancında iki dünya arasında kurulan ilginin göstergesi mezarlardır. Mezarlar da inancın farklı coğrafyalarda algılandığı şekilde çeşitlilik gösterir. Mezarlardan da anlaşıldığı gibi tanrıya yönelen ruhlar arasında insanın dünyadaki durumuna göre hiyerarşik bir seyir izlemektedir. Türk Mezar yapılarına biçim dili (plastik dil) açısından baktığımızda, Türklerin günümüzden tarihin derinliklerine kadar olan düşünce dünyasındaki değişiklikleri görmemiz mümkün olmaktadır. Bu yüzden mezarlar, Türklerin düşünce dünyasını ele veren ortak hafızalardı.Anahtar Kelimeler: Türk, Heykel, Mezartaşı, Ölüm.

Belief is the most important factor in nation?s formation. Beliefs tell us holy stories that consist myths. The most important ones are the stories that explain us the formation of the world and the ones which answer the questions about life?s meaning. They utter a common cosmic imagination. Mankind?ve created common beliefs about what kind of place is the world, from where the world comes and to where it is going and they?ve lived appropriate to the cosmic fiction they created. One of these universe imaginations is Shamanism. Shamanism has some specific aspects that are unique for the Turks. According to this, Turks created a common imagination with natural and supernatural beings and lived appropriate to this fiction. Their life which is appropriate to this fiction was described in myths that consist legends and myths many times. Shaman is the leading figure in Turks? world of belief. Only shaman can provide the contact between gods and people because shaman knows both the people?s and god?s world.As in the other belief systems, death has an important place in Turks? belief system. Apparently, death is thought to be inevitable and it was perceived as a need for the current order. People are born with god inspiration and live in that world. They have the opportunity to reach the eternity by soul?s leaving the body that was endowed by the god. That?s why the death is perceived as migration of soul. Soul may not be able to perform this goal on it?s own. Therefore, shaman accompanies this journey that will make souls reach the god.Turks believe that the graves are the signs of relation between the two worlds. Graves vary from place to place as the beliefs are different in different geographies. As can be seen from the graves, the souls heading to god move in a hierarchical way according to man?s situation in the world. If we examine the Turkish graves in terms of formal language, it is possible to realize the changes in Turks? world of thought which dates the depths of history. For this reason, graves are the shared memories which give away Turks? world of thought.Key Words: Turks, Sculpture, Tombstone, Death.