İç borçların sürdürülebilirliği: 1980 sonrası Türkiye örneği

Abstract

Kamu açıklarının finansmanında başvurulan temel çözüm yolu olan iç borçlanma, birçok ekonomik sorunun temel nedeni olabilmektedir. Bu bağlamda iç borç sorunu, sadece gelişmekte olan ülkelerde değil aynı zamanda gelişmiş ülkelerde de farklı boyutlarda önem arz eden bir sorun haline gelmiştir. Günümüzde pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye'de de önemli bir kaynak olan iç borçlanma, kolay ve kontrolsüz kullanımı nedeniyle olumsuz makroekonomik etkilere yol açabilmekte ve genel ekonomik dengeyi bozarak krizlere neden olabilmektedir.Türkiye'de iç borçlanma, olağanüstü bir gelir kaynağı olmaktan çıkmış, sürekli gelir kaynakları arasında yer almıştır. Türkiye'de iç borçlanmanın özellikle 1980'li yılların ortalarından itibaren mali, ekonomik ve politik nedenlerle her zaman başvurulan bir kaynak haline gelmesi ve giderek büyüyen borç miktarları iç borçlanmanın önemini her geçen gün artırmaktadır. Geçmişten günümüze, birçok bilimsel araştırmaya konu olan iç borçlanma, kamu maliyesinin en fazla ilgi çeken konularından biridir. İç borçlanma ve ekonomik etkileri üzerine yapılan tartışmalar devam etmekle birlikte iç borç stokundaki artışlar, iç borçların sürdürülebilirliği tartışmalarını da gündeme getirmiştir. Çalışmamız kapsamında ampirik değerlendirmenin yanı sıra borçların sürdürülebilirliğine ilişkin teorik yaklaşımın yanında 1980 sonrasında Türkiye'de iç borç stokunda meydana gelen gelişmeler resmi veriler ışığında değerlendirilerek, iç borç stokunda meydana gelen artışın nedenleri açıklanmaya çalışılmıştır.Bu çalışmada, Türkiye'de 1980-2014 yılları aralığında faiz dışı bütçe dengesi, reel faiz oranı ve reel büyüme oranı gibi göstergelerin uzun dönemli ilişkilerinin iç borçların sürdürülebilirliğini sağlayıp sağlamadığı analiz edilmeye çalışılmıştır. İlk olarak faiz dışı bütçe dengesi, reel faiz oranı ve reel büyüme oranı serilerinin durağanlıkları birim kök testleri ile sınanmıştır. Daha sonra seriler arasında uzun dönemli ilişki olup olmadığını belirlemek için eş-bütünleşme analizi yapılmıştır. Bu test sonucunda ise seriler arasında eş-bütünleşme olduğu ve uzun dönem ilişkisinin mevcut olduğu belirlenmiştir. Son olarak, iç borçların sürdürülebilirliğini test etmek amacıyla Toda-Yamamoto (1995) nedensellik testi yapılmıştır. Söz konusu testin sonuçlarına göre, reel faiz oranı ile faiz dışı bütçe dengesi arasında çift yönlü nedensellik ilişkisi bulunmuş; reel faiz oranından reel büyümeye doğru ise tek yönlü nedensellik ilişkisi tespit edilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular, Türkiye'de 1980-2014 yılları arasındaki dönemde iç borçların sürdürülebilir olduğunu göstermektedir.

Internal debt that is one of the solutions referred for financing of the public deficits might be the main reason of many economic problems. In this context, problem of internal debt was an important problem in different aspects not only for developing countries but also developed countries. Today, internal debt that is an important resource for Turkey, as is in many countries, might cause negative macroeconomic effects because of its easy and uncontrolled use, and it might result in crises disturbing the general economic balance. In Turkey, internal debt has stopped being an extraordinary source of income and taken place among the sources of recurring revenue. Internal debt becomes more important every passing day as internal debt has been a source referred by fiscal, economic and political reasons especially since the middle of 1980's and due to ever-increasing amounts of debt. From past to present, internal debt that has been a subject to many scientific studies is one of the most attractive subjects in public finance. As well as discussions made on internal debt and its economic effects continue, increases in internal debt stock brought up the discussions on sustainability of internal debts. As part of our study, the developments emerged in Turkey after 1980 have been evaluated in theory in the light of official data as well as empirical analysis, and causes of the increase appeared in internal debt stock were tried to be explain through tables. In this study, it was tried to analyze if long-term relations of indicators such as primary balance, reel rate of interest and reel rate of growth maintained sustainability of internal debts in Turkey between the years of 1980 and 2014. First, steady state of the series of primary balance, reel rate of interest and reel rate of growth was tested by unit root tests. Then, co-integration analysis was conducted in order to determine if there is a long-term relation between the series. And as the result of this test, it was determined that there is co-integration and a long-term relation between the series. Finally, Toda-Yamamoto (1995) causality test was carried out in order to test sustainability of internal debts. According to the results of test in question, a bi-directional causality relation was found between reel rate of interest and primary balance; and a unidirectional causality relation was determined from reel rate of interest to reel growth. Findings obtained from the study indicate that internal debts were sustainable in Turkey in the period between the years of 1980 and 2014.