İhvân-ı Safâ risalelerinde estetik ve sanat

Abstract

Orta Çağ'da İslam düşünürlerinin eserlerinde estetik ve sanat konuları dağınık bir halde yer almıştır. Bu çalışmada; İslam felsefesi geleneği içerisinde önemli bir yere sahip olan İhvân-ı Safâ topluluğunun felsefenin hemen her konusuna değindikleri Risalelerinde, estetik ve sanat konusundaki görüşlerinin görünür hale getirilimesi hedeflenmiştir. İhvân-ı Safâ Risalelerinde estetik gerçeklik ontolojik temellidir. Orta Çağ düşüncesinin tamamında olduğu gibi, İhvân-ı Safâ'nın güzellik anlayışının merkezinde de Tanrı kavramı vardır. Tanrı hem güzel, hem de her güzel şeyin kaynağıdır. Bu yüzden İhvân-ı Safâ Risalelerinde Tanrı'nın, hem estetik özne, hem estetik nesne ve hem de estetik değer olarak görüldüğü söylenebilir. İhvân-ı Safâ, estetik tecrübenin, duyu temelli başlayıp, güzelliğin tam olarak gerçekleştiği aklî idrakle tamamlandığını belirler. Güzellik, Tanrı söz konusu olduğunda O'ndaki yetkinlik ve iyiliği ifade eder. Tanrı tarafından yaratılan ve sanat eseri olarak kabul edilen tabiat ile diğer var olanlarda ise onlardaki belirli düzen içerisinde, uyumlu, dengeli, oranlı ve ölçülü olmaya işaret eder. Yine İhvân-ı Safâ'ya göre her varlığın güzelliği, mahiyetinin gereğinin kendisinde tam olarak belirmesiyle ortaya çıkar. İhvân-ı Safâ, yaşadıkları çağda sözü edilen bütün sanatlara değinmiş, sanatların ortaya çıkışında, oranlı, ölçülü, faydalı, iyi ve güzellik değerlerini esas almıştır. Sanatları insanî nefsin tabii bir eğilimi olarak değerlendiren İhvân-ı Safâ'ya göre sanatın mahiyeti bir yönüyle yaratma, bir yönüyle de taklit olarak kabul edilmiştir. Ancak İhvân-ı Safâ'daki taklit, tabiatın taklidi ile birlikte daha üst konumda olan varlığın yani Tanrı'nın taklidi olarak anlaşılmıştır. Sanatların işlevlerinden de bahseden İhvân-ı Safâ, sanatların öğretilebilirliği üzerinde durarak epistemolojik işlevinden ve ruhu arındırması yönüyle de etik işlevinden bahsetmiştir.Key Words: Şerh-i Mathnawi, Şem'î Şem'ullah, şarh literature, literal devices,resources of the term.

The issues of aesthetics and art is generally found scattered throughout the works of medieval Muslim thinkers. In this work, the views of Ikhwan al-Safa community, which plays a key role in the tradition of Islamic philosophy with their treatises that deal with almost every issue in philosophy, on aesthetics and art have been exposed.In the treatises of Ikhwan al-Safa, aesthetic reality is based on ontology. As it is commonplace among the all Medieval Age thinkers, the concept of God was the focal point in Ikhwan al-Safa's understanding of beauty. God is not only beautiful; it is also the very source of every beautiful thing. For this reason, it could be said that God is the aesthetic subject, the aesthetic object as well as the aesthetic value. Ikhwan al-Safa claims that aesthetic experience begins with sensation and ends with the full realization of beauty in intellectual understanding. Beauty, when God is in question, expresses its perfection and goodness. As for the nature, which is created by God and regarded as the artwork of God, and the rest of existing things, it expresses conformity, balance, proportionate and temperance within a certain order. Again, according to Ikhwan al-Safa, the beauty of each being reveals itself as a result of full realization of whatever necessary in its nature.Ikhwan al-Safa deals with all kinds of art in question in their ages and grounds the emergence of arts in the values of propotion, temperance, goodness and beauty. According to Ikhwan al-Safa, which treats arts as the natural inclination of human soul `al-nafs`, the nature of art is creation from one perspective and it is imitation from other perspective. However, imitation in Ikhwan al-Safa's thought is understood not only as the imitation of nature but also as the imitation of a being much higher than nature, i.e., God. Ikhwan al-Safa also speaks about the function of arts, and mentions the learnability of arts as their epistemological function and purification of soul as their ethical function.Key Words: Ikhwân al-Safâ, Aesthetics, Art, Beauty.