Teoride ve uygulamada çok yıllı bütçeleme: Türkiye değerlendirmesi

Abstract

Devletin gelecek dönemde yapacağı harcamalar ve elde edeceği gelirler üzerine yapılan tahminleri içeren devlet bütçesinin işlevleri ve kapsamı hakkında birçok fikir ortaya atılmıştır. Kamu sektörünün piyasada mümkün olduğunca az yer almasının savunulduğu dönemlerde devlet bütçesi sadece gelir ve gider tahminlerini içeren bir belge iken teknolojinin ilerlemesi ile modern ekonomiye geçilmesinden sonra toplumun taleplerinin artması ve değişmesi sonucu bir mali politika aracı haline gelmiştir. Ekonomideki bu değişim kamu harcamalarını arttırmış ve bu artış vergilerle finanse edildiğinden vergi ödeyen bireylerin kamu kaynaklarının etkin kullanımını sorgulamasına neden olmuştur. Yeni bütçe sistemleri geliştirilmiş ve kamu mali yönetiminde etkinlik arayışları başlamıştır. Bu arayışların neticesinde günümüzde birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke tarafından kullanılan performans esaslı bütçe sistemi geliştirilmiş ve kamu mali yönetiminde etkinliği arttırmak amacıyla bütçeye orta vadeli bakış açısı getiren çok yıllı bütçe uygulamasına geçilmiştir. Bu çalışmada devletin orta vadedeki kaynak yapısını göz önünde bulundurarak gelir ve giderlerini tahmin etmesini sağlayan çok yıllı bütçe uygulamasının ortaya çıkışı ele alınarak Türkiye'de uygulanışı değerlendirilmiştir. Bu kapsamda ABD, İsveç, Yeni Zelanda çok yıllı bütçe uygulamasına öncülük ettiği ve başarıyla uyguladığı için, Polonya, Brezilya, Güney Afrika ise çok yıllı bütçe uygulamasına geçiş sebepleri Türkiye ile benzer olduğu veya ekonomik gelişmişlik seviyesi Türkiye'ye benzediği için örnek ülke olarak seçilmiş ve çok yıllı bütçe uygulamaları incelenmiştir. Türkiye'nin çok yıllı bütçe uygulamasını başlattığı 2006-2008 döneminden başlayarak günümüze kadar her yıl hazırlanan ve üç yıllık dönemi kapsayan orta vadeli mali planlar incelenmiştir. Yapılan incelemelerden sonra Türkiye'de çok yıllı bütçe ile istenilen sonuca ulaşılamamasına neden olan sorunlardan bahsedilmiş ve bu sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir.

A number of ideas have been raised about the functions and scope of the state budget, including estimates of future expenditures and revenues of the state. At times when it is advocated that the public sector should occupy as restricted a place as possible in the market, the state budget is seen as a document containing only revenue and expense estimates. With the advancement of technology and the introduction of modern economies, the demands of society have increased and changed, and the state budget has become an instrument of fiscal policy. This change in the economy has increased public spending and taxpayers started questioning the effective use of public resources because these increases are financed by taxes. New budget systems have been developed and the search for efficiency in public financial management has begun. As a result of these searches, a performance based budget system, used by many developed and developing countries today, has been developed and a multi-year budget implementation that brings a medium-term perspective to the budget in order to increase efficiency in public financial management has been introduced. In this study, the emergence of the multi-year budget implementation, which allows the state to estimate its income and expenditures considering the resource structure in the medium term, is discussed and its application in Turkey is evaluated. In this context, multi-year budgeting practices of developed countries that have pioneered and successfully implemented multi-year budgeting practices such as the US, Sweden, New Zealand and developing countries that have similar reasons for the transition to multi-year budget practices with Turkey such as Poland, Brazil and South Africa is examined. All the medium-term fiscal plans that have been prepared since 2006 on a yearly basis and for 3-year periods are analyzed. Having presented these assessments, problems that cause failure with regard to desired results with the multi-year budgeting are expressed and some possible solutions to these problems are offered.