Sağlık hizmetlerinin işlem maliyeti yaklaşımı çerçevesinde incelenmesi: Aile sağlığı merkezleri ile hastanelerin karşılaştırılması

Abstract

Sağlık hizmetleri, başta toplum sağlığının koruması olmak üzere bireylere zamanında, nitelikli ve kaliteli olarak sunulması gereken, maliyetleri yüksek olan ve kamu bütçesine önemli ölçüde yük getiren hizmetlerdir. Bu hizmetlerin bireylere daha etkili ve yaygın olarak sunulması amacıyla giderlerin objektif ve doğru hesaplanması ile bu doğrultuda maliyetlerin azaltılması önem arz etmektedir. Sağlık kurumlarında maliyeti oluşturan önemli gider kalemlerinden birisi de işlem maliyetleridir. İşlem maliyetleri; sağlık kurumlarında hizmetlerin dışarıdan satın alınması veya kurum tarafından üretilmesi kararının verilmesi aşamasında katlanılan maliyetler ile dışarıdan satın alınması durumunda yapılan sözleşme giderlerinden oluşmaktadır. Bu maliyetleri konu alan yaklaşıma da İşlem Maliyeti Yaklaşımı denir.Bu çalışmanın amacı, birinci basamak sağlık kurumları ile ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarındaki işlem maliyetleri ile sağlık hizmetlerinde maliyetleri büyük ölçüde etkileyen personel giderleri ve sermaye giderlerine ilişkin basamaklar arasındaki farklılıkların saptanarak karşılaştırılmasıdır. Bu bağlamda maliyetlerin azaltılabilmesi için hangi basamaktaki sağlık kuruluşlarına önem ve öncelik verilmesinin belirlenmesidir. Çalışmada nicel araştırma yöntemi kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini, İzmir ili birinci basamak sağlık kurumlarından olan 1270 Aile Sağlığı Merkezi ile İzmir Güney ve Kuzey Kamu Sekreterliklerine bağlı 32 ikinci veVüçüncü basamak sağlık kuruluşları arasından İzmir Güney Kamu Sekreterliği'ne bağlı hizmet veren 16 hastane oluşturmaktadır. Diğer bir ifadeyle birinci basamak sağlık kurumlarının tamamı araştırma kapsamına alınmışken ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarının yarısı araştırma kapsamına alınmıştır. Bu kurumlardan gerekli izinler doğrultusunda 2016 yılına ait döner sermaye ve gider bütçesi rakamları temin edilmiş ve değerlendirilmiştir. Araştırmanın amacı doğrultusunda alınan veriler tablolar halinde birbirleriyle karşılaştırılmıştır.Araştırma sonuçlarına göre işlem maliyetlerinin, personel giderlerinin ve sermaye giderlerinin birinci basamak sağlık kurumlarında önemli ölçüde daha az, ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarında dikkat çekecek düzeyde daha yüksek olduğu saptanmıştır. Bulgulara göre hastanelerde işlem maliyetlerinin ASM'lerin 57,18 katı, sermaye giderlerinin 29,8 katı, personel giderlerinin 22,08 katı fazla olduğu belirlenmiştir. Ancak araştırma kapsamında İzmir ilindeki tüm hastanelerin giderleri ele alınabilmesi durumunda hastanelerde işlem maliyetlerinin yaklaşık 115 kat, sermaye giderlerinin 60 kat, personel giderlerinin ise 44 kat fazla olacağı sonucuna ulaşılabilir. Elde edilen veriler doğrultusunda söz konusu maliyetler arasında bu denli önemli farkların olması, ikinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşlarında katlanılan yüksek maliyetlerin azaltılması amacıyla bu maliyetlerin daha düşük olduğu birinci basamak sağlık kurumlarına önem verilmesinin gerekliliğini ortaya koymaktadır.Sonuç olarak, birinci basamak sağlık kurumlarının nitelik ve nicelik açısından güçlendirilmesi ile toplumsal faydanın artırılarak kaynakların daha etkin ve verimli kullanılacağı ve bu yolla sağlık hizmeti alan bireylerin hastanelere olan yoğun taleplerinin azaltılabileceği düşünülmektedir.Anahtar Kelimeler: Sağlık Hizmetleri, İşlem Maliyeti, İşlem Maliyeti Yaklaşımı, Birinci Basamak Sağlık Kurumları, Aile Sağlığı Merkezleri, Hastaneler

Healthcare services, which is an important burden on public budget are important in order to protect public health and must be provided sufficiently and effectively In order to provide these services more efficiently and effectively and to minimize the costs for that matter, expenditures must be calculated objectively and correctly. One of the important expenditure items in healthcare institutions is transaction costs. Transaction costs are made up of incurred costs when deciding to purchase services from third parties (outside contractors) or be produced within the organization as well as those costs incurred from contracting from outside organizations. The study of these costs is called Transaction Cost Approach.The purpose of this study is to compare the differences between the transaction costs and the staff costs (which greatly affects the costs in healthcare services) and financial expenses of the primary healthcare institutions and secondary & tertiary level healthcare institutions. In this respect, to reduce the costs, which institutions to be prioritized must be determined. Quantitative research method has been applied in the study. The universe of the research consists of primary healthcare institutions which are 1270 Family Healthcare Centers in Izmir Province and 16 hospitals under South Public Secretariat out of 32 secondary and tertiary healthcare institutions managed under North and South Public Secretariats in İzmir Province. In other words, all primary healthcare institutions and half of secondary and tertiary healthcare institutions are part of the research. With the necessary permissions,VIIcirculating capital and expenditure items of 2016 has been obtained and analyzed. Data obtained has been compared using tables for research purposes of this study.The research results show that the transaction costs, staff costs and capital costs are significantly lower in the primary healthcare institutions and considerably high in secondary and tertiary healthcare institutions. According to the results, the transaction costs in hospitals are 57.18 times higher, capital costs are 29.8 times higher and staff costs are 22.08 times higher than of Family Healthcare Centers. But if all the expenditures of all hospitals in Izmir Province could be taken into consideration it can be concluded that in hospitals, all transaction costs are approximately 115 times, capital costs are 60 times and staff costs are 44 times higher. The results show that the vast difference between the costs provide evidence that more emphasis should be given to primary healthcare intuitions in order to reduce the high level expenditures incurred in secondary and tertiary healthcare institutions.As a result, it can be concluded that strengthening the quality and quantity of the primary healthcare institutions improve the use of the resources maximizing social benefit thus reducing the demand for the hospitals among individuals who seek healthcare support.Keywords: Healthcare Services, Transaction Cost Approach, Primary Healthcare Institutions, Family Healthcare Centers, Hospitals.