Uyku, kortizol uyanma yanıtı ve otonom sinir sistemi aktivitesi

Abstract

Amaç: Modern yaşamdaki değişimler (uyku düzenin değişmesi, geç saatlerde yüksek kalorili diyet tüketilmesi, multimedya kullanılması, egzersiz yapılması v.s.) uyku kalitesini etkileyerek normal günlük işlevlerin yerine getirilmesinde organizmayı baskı altında bırakabilir. Bu durum, otonom sinir sistemi (OSS) ve hipotalamo-pituiter-adrenal (HPA) eksen aktivitelerini artırarak organizmada çeşitli fizyopatolojik değişimlere yol açabilir. Bu nedenle, tezin amacı, modern yaşamdaki değişikliklerin uyku ve stres eksenleri (OSS ve HPA) üzerine etkilerini kısa vadeli olarak ortaya koymaktı. Materyal ve Metot: HPA eksen aktivitesi sabah uyandıktan sonraki 0, 15, 30 ve 60. dakikalarda tükürük kortizol düzeyi ölçülerek belirlendi (kortizol uyanma yanıtı, KUY). OSS aktivitesini belirlemek için elektrokardiyogram kayıtlarında (5 dak) kalp hızı değişkenliği (KHD) hesaplandı. Tez kapsamında 6 deneme yapılarak, KUY ve KHD üzerine: (1) Uyku süresi kısıtlamasının (n=52) ve (2) uyuma periyodu değişmesinin (n=42) etkileri ile uykudan önce (3) egzersiz yapılmasının (n=20) veya (4) yüksek kalorili diyet tüketilmesinin (n=17) veya (5) ekran seyredilmesinin (n=22) etkileri belirlendi ve ayrıca (6) KHD-uyku-KUY ilişkileri (n=48) incelendi. Bulgular: KUY, uyku süresi kısıtlandığında düşük iken uyuma periyodu geciktiğinde veya uykudan önce yüksek kalorili diyet tüketildiğinde yüksek bulundu (p<0.05). Egzersiz yapılması veya ekran seyredilmesi ise KUY'u etkilemedi (p>0.05). KHD genel olarak değişiklik göstermedi fakat egzersiz sonrasında azaldı (p<0.05). Sempatik aktivite uyku bozukluğu ile pozitif ilişkili (R2=0.284) iken uyku bozukluğu da KUY'la pozitif (R2=0.278) ilişkiliydi (p<0.05).Sonuç: Modern yaşamdaki değişimler, her iki stres ekseninin fonksiyonunda sapmalara yol açtığından, günümüz hastalıklarının (örn. obezite, uyku sorunları, kardiyovasküler hastalıklar) fizyopatolojik mekanizmalarının incelenmesinde bu parametrelerin önemli belirteçler olabileceği değerlendirildi.

Aim: Changes in modern lifestyle (sleep pattern, late-night high calorie diet consumption, multimedia usage, exercise etc.) may pose stress on the organism's daily activities by altering sleep quality. Under these circumstances, increased activities of the autonomous nervous system (ANS) and hypothalamo-pituitary-adrenal (HPA) axis may result in various pathophysiological outcomes. Therefore, the aim of the thesis was to find out the effects of modern lifestyle changes on sleep and stress axes (ANS and HPA) in short-term.Materials and methods: Activity of the HPA axis was evaluated by measuring cortisol in the salivary samples taken at 0, 15, 30 and 60 min post-awakening (cortisol awakening response, CAR). For the determination of the ANS activity, heart rate variability (HRV) was calculated from the electrocardiographic records (5 min). Six experiments were carried out for finding the effects of following situations on CAR and HRV: (1) sleep restriction (n=52), (2) changed sleep pattern (n=42), exercise before sleep (n=20), high calorie consumption before sleep (n=17), watching a screen before sleep (n=22) were investigated together with (6) determination of HRV-sleep-CAR relationships (n=48).Results: CAR was lower in sleep restriction but it was higher when sleep pattern was delayed and high calorie was consumed (p<0.05). However, exercise and watching a screen did not affect CAR (p>0.05). In general, HRV did not differ between the groups but decreased following exercise (p<0.05). Sympathetic activity was positively correlated with disturbed sleep (R2=0.284) while disturbed sleep was positively correlated with CAR (R2=0.278, p<0.05). Conclusion: As modern lifestyle changes resulted in deviations in the functions of the both stress axes, it may be suggested that these parameters are important markers for investigating pathophysiological mechanisms related to diseases of modern times (e.g. obesity, sleep problems, cardiovascular diseases).