Aydın ve çevresinde tasavvufî hayat

Abstract

Aydın ili 830/1308'de Aydınoğulları'nın bu toprakları fethetmesiyle tarih sahnesine çıkmıştır. Orta Asya'dan yöreye gelerek yerleştirilen Türkmenler ve Yesevî dervişlerinin yaşantısıyla bölgede Türk İslâm kültürü oluşmuştur. Anadolu'da faaliyet gösteren tasavvufî ekollerin tesiri Batı Anadolu'da kurulan Aydın ilinde de etkisini göstermiştir. Oluşan bu kültür Aydınoğulları'nın ilme ve dine verdikleri önem sayesinde hızla gelişip yerleşmiştir.Osmanlı Devleti zamanında kurumsallaşan tasavvufî ekoller, Aydın ilinde tarikatlar olarak faaliyet göstermeye başlamışlardır. Halvetiyye, Nakşibendiyye, Mevleviyye başta olmak üzere tarikat tekke merkezli ilmî eğilimler, her alanda kendini göstermiştir. Siyâsî, askerî, iktisâdî, içtimâî olarak toplumun her kesimi tasavvufun kuşatıcılık ve eğiticilik özelliğinden etkilenmiştir.Yeseviyye erenlerinin attığı tohumla oluşan dinî hayat; Mevlevîlik ve Halvetîlik tarikatlarıyla canlılık kazanmıştır. Özellikle Halvetîlik tarikatının Uşşâkîlik kolu Aydın ilinde neşv-ü nemâ bulmuştur. Nakşibendîlik tarikatına mensup mutasavvıfların çalışmalarından etkilenen dinî tasavvufî hayat, Bektaşîlik, Bayramîlik ve Zeynîlik tarikatı müntesipleriyle çeşitlenmiş, Aydın ili zengin bir tasaavvuf kültüre sahip olmuştur. Tasavvuf ilminin insan fıtratına uygun mistik özelliği her asırda halkların ilgisini çekmiş, isteyen her birey kendi fıtratına uygun bir tarikata intisap ederek `Anlatılmaz yaşanır` diye tarif edilen tasavvufî neşveden faydalanmıştır.XIV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar geçen uzun bir zaman dilimini kapsayan bu çalışmada Aydın ili ve çevresinde, tasavvufun hayata yansımaları, tarikatlar ve bu tarikatlara bağlı mutasavvıflar üzerinden tespit edilmeye çalışılmıştır.Anahtar Kelimeler: Aydın, Güzelhisar, Tasavvuf, Tarîkat, Aydınoğulları.

The province of Aydın has emerged on the stage of history with the conquest of these lands by Aydınoğulları in 1308. With the life of Turkmens and Yesevî dervishes who came to the region from Central Asia, Turkish Islamic culture was formed in the region. The influence of the Sufi schools operating in Anatolia was also effective in the province of Aydın, which was established in Western Anatolia. This culture developed and settled rapidly thanks to the importance given to science and religion by Aydınoğulları.Sufi schools that became institutionalized during the Ottoman Empire started to function as sects in Aydın. Halvetiyye, Nakşibendiyye, Mevleviyye, especially the religious education centred scientific education, has shown itself in all areas. Political, military, economic, and social aspects of society are all influenced by the besieging and educating features of Sufism.The religious mystic life formed by the seed of Yeseviyye Eren; It became alive with the Mevlevî and Halvetî sects. Especially the Uşşâkîlik branch of the Halvetîlik sect was found in the province of Aydın. Religious Sufism, which was influenced by the works of the Sufis of the Naqshbandi order, was diversified with the Bektashiism, Bayramîlik and Zeynîlik sects, and Aydın had a rich Sufi culture.The mystical feature of Sufi science in accordance with the human nature attracted the attention of the peoples in every century, and each individual who wished to benefit from the mysticism described as `Inexplicable to live` by entering a sect in accordance with his own nature.In this study, from XIV. to XX. century, which covers a long period of time until the 19th century, the reflections of Sufism on life in the vicinity of Aydın were tried to be determined by the sects and the sufis associated with these sects.Keywords: Aydın, Güzelhisar, Sufism, Order, Aydınoğulları.