Ettafeyyiş`in Himyânu`z-Zâd İlâ Dâri`l-me`âd adlı tefsiri ve hâricî yorumları

Abstract

ETTAFEYYİŞ'İN HİMYÂNU'Z-ZÂD İLÂ DÂRi'L-ME'ÂD ADLI TEFSİRİ VE HÂRİCÎ YORUMLARIGüven AĞIRKAYAErciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler EnstitüsüDoktora Tezi, Temmuz 2019Danışman: Prof. Dr. Erdoğan PAZARBAŞIÖZETİslam düşünce tarihinde ilk ortaya çıkan mezhep Hâricîliktir. Hâricîler zamanla farklı gruplara ayrılmış ve içlerinden sadece İbâdîler varlıklarını günümüze kadar sürdürmüşlerdir. Günümüzde İbâdî müellifler ısrarla Hâricî olmadıklarını iddia etmektedirler. Ettafeyyiş, Cezayir bölgesinde yakın dönemde İbâdî mezhebini adeta yeniden canlandıran bir karaktere sahiptir. İbâdî mezhebi hakkında mütalaa ve değerlendirme yapacak araştırmacıların Ettafeyyiş'in eserlerinden müstağni kalması mümkün değildir. Bu sebeple İbâdîlerin Hâricîliği mevzusu bu araştırmada İbâdî mezhebinde bir başvuru kaynağı sayılan Ettafeyyiş üzerinde yapılan bir okumayla ele alınacaktır. Ettafeyyiş'in sadece tefsir alanında üç eseri bulunmaktadır. Bu tefsirlerin ilki Himyânu'z-Zâd ilâ Dâri'l-Me'âd adlı eseridir. Himyânu'z-Zâd tefsiri son derece geniş kapsamlı, rivayet ve nakledilen bilgiler konusunda müellifin çok da seçici davranmadığı, israîliyatın yoğun bir şekilde kullanıldığı, okuyucuyu usandıracak kadar filolojik tahlillerin olduğu İbâdî mezhebi eksenli bir tefsirdir. Ettafeyyiş'in hayatı, Himyânu'z-Zâd eserinde âyetleri tefsir tarzı, rivayet ve dirayet yönü hakkında bilgi verildikten sonra seçilmiş temel bazı akide konularını ve ilgili âyetleri nasıl ele aldığı diğer mezheplerin görüşleriyle mukayeseli olarak verilecektir. Seçilen konular üzerinden Ettafeyyiş'in tevillerinin Hâricî yorumlar olup olmadığı tespit edilmeye çalışılacaktır. İbâdîlerin mutedil bir fırka oldukları iddiası aslında diğer Hâricî gruplara nispetledir. Onları sert, katı, tahammülsüz yapıları ve dini metinlere yaptıkları zahiri okumalarla temayüz etmiş Ezarika gibi Hâricî gruplarla bir tutmak elbette yanlıştır. Ancak bununla birlikte onların Hâricîlerden tamamen beri olduklarını iddia etmek de son derece zordur. Yapılan okumalarda özellikle iman-amel, büyük günah, tekfir ve sahâbeye yaklaşım konularında onların Hârîcî zihniyetten kurtulamadıkları müşahede edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Tefsir, Hâricîlik, İbâdîlik, Mezhebî Tefsir, Ettafeyyiş, Itfeyyiş, Himyânu'z-Zâd

ETTAFEYYİŞ'İN HİMYÂNU'Z-ZÂD İLÂ DÂRİ'L-ME'ÂD ADLI TEFSİRİ VE HÂRİCÎ YORUMLARIGüven AĞIRKAYAErciyes University, Social Sciences InstituteDoctoral Thesis, July 2019Supervisor: Prof. Dr. Erdoğan PAZARBAŞIABSTRACTThe first sect that emerged in the history of Islam thought is the Khâridjite. The Khâridjites were divided into different subgroups by the time, and only the Ibâdîte sect of them has continued to the present day. Nowadays, the Ibâdîte scholars claim that they are not a subgroup of the Khâridjites. Attafayyish is a character, in the region of Algeria, who enlivened the Ibâdîtes again. It is crucial for the scholars who assess and evaluate the related religious sect to examine the works of Attafayyish. For this reason, a valid evaluation of the Ibâdîtes as a subgroup of the Khâridjites is based on a reading of Attafayyish who is a reference for the subject matter. Attafayyish has three works in the field of exegesis. The first exegesis is called Himyânu'z-Zâd ilâ Dâri'l-Ma'âd. This work, as an Ibâdîte exegesis, is an exhaustive study which includes traditions, authentic or not, Israiliyyat in abundance and long, wearisome philological analyses.In this study, Attafayyish's life, his exegesis method in Himyânu'z-Zâd, its traditional and logical perspective will be studied and then some faith subjects and the related verses will be examined in a comparative way with the other exegeses. We will try to decide whether the interpretations of the related topics include the Khâridjite views or not. The claim which introduces the Ibâdîtes as a moderate sect is based on comparison of the other Khâridjite subgroups. Of course it would not be just to claim that the Ibâdîtes are as firm, violent and restless as the other Khâridjite subgroups such as Azariqa. But on the other hand, it is difficult to claim that they have not any relationship with the Khâridjites. In our study we have observed that the Ibâdîtes' interpretation of some topics such as faith-act, grave sins, denouncing someone as infidel and views about companions resemble to the Khâridjites' comments. Keywords: Exegesis, Kharidjism, Ibâdism, Sectarian Exegesis, Attafayyish, Isfayyish, Himyânu'z-Zâd