Türkiye`de cari işlemler açığını etkileyen faktörlerin VAR modelleri ile analizi

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye'de cari işlemler açığını etkileyen faktörler ve bu faktörlerin cari işlemler açığı üzerindeki etki dereceleri dört farklı model kapsamında değerlendirilmiştir. Bu bağlamda, birinci modelde sanayi üretimi, ihracat, ithalat, ihracatın ithalatı karşılama oranı, dış ticaret açığı ve ticari dışa açıklık derecesinin; ikinci modelde döviz kuru, uluslararası ham petrol fiyatı, iş gücü maliyeti, enflasyon ve kapasite kullanımının; üçüncü modelde tasarruf miktarı, faiz oranı, bankacılık kesimi kredi hacmi, resmi rezervler, borsa endeksi, bütçe açığı ve para arzının; dördüncü modelde ise, kısa vadeli yabancı sermaye yatırımları, doğrudan yabancı sermaye yatırımları, dış borç stoku, hizmet gelirleri ve finansal dışa açıklık derecesi değişkenlerinin cari işlemler açığını nasıl etkilediği araştırılmıştır. İlk üç model 1987-2012 dönemini, dördüncü model ise, 1991-2012 dönemlerini kapsamaktadır.Çalışmanın uygulama aşamasında, öncelikle serilerin durağanlıklarını test etmek amacıyla Genişletilmiş Dickey-Fuller (ADF) ve DF-GLS birim kök testleri ardından da yapısal kırılmaya izin veren Zivot-Andrews ve Lee-Strazicich birim kök testleri gerçekleştirilmiştir. Çalışmada öncelikle Vektör otoregresif (VAR) modeli, daha sonra da Markov-Switching Vektör Otoregresif MS-VAR modeli uygulanmıştır. Son olarak ise, kısa orta ve uzun dönem nedensellik ilişkilerini açıklayan Frequency Domain nedensellik analizi ve ardından da Toda-Yamamoto ve Bootstrap-Toda Yamamoto nedensellik analizleri gerçekleştirilmiştir. Sonuç olarak, sanayi üretimi, ithalat, dış ticaret açığı, ticari dışa açıklık derecesi, petrol fiyatı, kapasite kullanımı, faiz oranı ve bütçe açığındaki artışlar cari işlemler açığını genişletirken, ihracatın ithalatı karşılama oranı, dış borç stoku ve hizmet gelirlerindeki artışlar ise cari işlemler açığını azaltmaktadır. İhracat ise, ithalata olan bağımlılığı nedeniyle cari işlemler açığına neden olmaktadır. Yurtiçi tasarruflar, kredi hacmi, resmi rezervler, para arzı, doğrudan yabancı sermaye girişindeki artışlar, ekonomi daralırken cari işlemler açığını azaltmakta, ekonomi genişlerken ise, artırmaktadır. Enflasyon, iş gücü maliyeti, borsa endeksi ve kısa vadeli yabancı sermaye girişi ise, VAR modeline göre cari işlemler açığını genişletmektedir. Bu sonuçlar nedensellik analizleri ile de paralellik göstermektedir.

In this study, factors affecting Turkey's current account deficit and degree of impacts on these factors which are affecting current account deficit has been assessed with four different models. In this context, in the first model industrial production, exports, imports, and coverage ratio of exports to imports, foreign trade deficit and the degree of trade openness, in the second model exchange rates, international crude oil prices, labor costs, inflation and capacity utilization, in the third model saving amount, interest rate, credit volume of the banking sector, official reserves, stock index, the budget deficit and money supply and in the fourth model the short-term foreign capital, foreign direct investment, external debt stock, service revenues and the degree of financial openness variables that affect the current account deficit have been investigated. The first three models include 1987-2012 period and the fourth model includes 1991-2012 period.At the implementation phase of study, primarily in order to test the stability of series stagnation Augmented Dickey-Fuller (ADF) and the DF-GLS unit root tests and then a structural break allowing Zivot-Andrews and Lee-Strazicich unit root tests were performed. In the study firstly vector autoregression (VAR) model and then Markov-Switching Vector Autoregressive MS-VAR model has been applied. Finally, the short, medium and long-terms which explainig causal relationship the Frequency Domain, and then Toda-Yamamoto causality analysis and bootstrap-Toda and Yamamoto causality analysis were performed. As a result, while the industrial production, imports, foreign trade deficit, trade openness degree, oil prices, capacity utilization, interest rates and budget deficits expanding current account deficit; while coverage ratio of exports to imports, external debt stock and service revenue increase reduce current account the deficit. Thus exports indirectly causes the current account deficit due to the dependence on imports. Domestic savings, loan volume, official reserves, money supply, increases in foreign direct investment inflows reduce the current account deficit while economy contracted and while the economy expands it increases. According to the VAR model; inflation, cost of labor, the stock market index and short-term foreign capital inflow expands the current account deficit. These results are consistent with causality analysis.