Türkiye ve Avrupa ülkelerinde nesiller arası eğitim hareketliliği ve fırsat eşitsizlikleri

Abstract

Bu çalışma, Türkiye ve Avrupa ülkelerinde, okul eğitimi seviyesinin bir nesilden diğerine ne ölçüde aktarıldığını ve bu aktarımı hangi faktörlerin belirlediğini analiz etmektedir. Analiz, 2011 yılında yapılan Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması'nın `Dezavantajların Kuşaklararası Aktarımı` modül anketinden elde edilen veriler kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Gelir ve Yaşam Koşulları araştırması, Avrupa ülkelerinde yapıldığı gibi, Türkiye'de de, her yıl düzenli olarak Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından yürütülmektedir. Bu tez çalışmasında, ebeveyn ile çocukların eğitim seviyesi arasındaki ilişki doğrusal regresyon tekniklerinin yanı sıra sıralı tepki modelleri kullanılarak tahmin edilmiştir. Ebeveynlerin eğitim geçmişine göre çocukların ne oranda bir üst eğitim seviyesine geçebildiklerini incelemek için, öngörülen olasılıklar ve risk oranları da hesaplanmıştır. Elde edilen bulgular, Türkiye'de ebeveynler ve çocukların eğitimi arasındaki ilişkinin, Avrupa ülkelerine kıyasla daha kuvvetli olduğunu göstermektedir. Diğer bir ifade ile Türkiye'deki eğitim hareketliliği Avrupa'ya göre daha düşüktür. Ebeveynleri üniversite ve üzeri eğitim seviyesine sahip olan çocukların yaklaşık %70'i üniversite ve üzeri eğitim seviyesine ulaşırken, ebeveynleri lise seviyesinden daha az eğitimli olanların sadece yaklaşık %9'u üniversite ve üzeri eğitim alabilmektedir. Bir üst eğitim seviyesine geçme olasılığı, kız çocuklarında ve kötü finansal koşullar altında yaşayan çocuklarda özellikle düşüktür. Düşük ve yüksek eğitimli ebeveynlerin çocuklarının bir üst eğitim seviyesine geçme olasılıkları arasındaki fark, Avrupa ülkelerinde ve özellikle İskandinav ülkelerinde, Türkiye'ye göre daha küçüktür. Ayrıca, Avrupa ülkelerinin bir çoğunda kız çocuklarının yüksek eğitime ulaşma bu olasılığı erkek çocuklara göre daha yüksektir. EKK (En Küçük Kareler) tahminlerinden elde edilen yüksek korelasyon katsayıları, sıralı tepki modelleri ile uyumludur. Bu sonuçlar, iyi ve kötü sosyo-ekonomik duruma sahip çocuklara eğitimde eşit fırsatların sunulmadığını göstermektedir. Türkiye'deki bu sorunun nedenlerini ortaya çıkarmaya çalışan bu tez çalışmasının, nüfus eğitim politikaları ve yoksulluğu azaltma stratejilerine faydalı bir yol gösterici olacağı düşünülmektedir.

This study investigates the transmission of educational attainment from one generation to another and attempts to reveal the mechanisms that affect this transfer in Turkey and the European countries. To conduct this study, we use data from the `Intergenerational Transmission of Disadvantages` module from the 2011 Survey on Income and Living Conditions. The survey has been carried out every year in the European countries, as well as in Turkey by the Turkish Statistical Institute (TÜİK). In this study, the association between the level of education of parents and their children is estimated with both linear and non-linear regression techniques regression. To examine the level at which children can move to higher levels of education depending on the educational background of their parents, predictive margins and odd ratios were also calculated. The results show that the relationship between the education of parents and children in Turkey is stronger compared to the one in the European countries. In Turkey, about 70% of the children whose parents have high level of education are highly educated themselves. Compared to this, only 9% of the children whose parents have low educational attainment attain high level of education. The likelihood of moving to a higher educational level are especially low for female children and children whose financial situation was bad. In comparison, the difference in the likelihood of moving to higher educational level between the children of low and high educated parents are smaller in the European countries, especially in Scandinavian countries. In addition, in most of the European countries, female children are more likely to attain higher education than male children. The high EKK correlation coefficient obtained for Turkey supports the findings from logit models. This findings may indicate that the society in Turkey does not provide equal opportunity for education to children of different family background. This study, which tries to reveal the reasons behind this problem in Turkey, may give some important recommendation to the education policy and poverty eradication strategies in Turkey.