Peyami Safa`nın romanlarında spiritüalizm

Abstract

Madde karşısında ruhu önceleyen felsefî spiritüalizmden farklı olarak, neo-spiritüalizm veyeni ruhçuluk da denen spiritüalizm akımı, 19. yüzyılda ortaya çıkan ve ölülerin ruhlarıylailetişim kurarak onlardan bilgi almanın mümkün olduğunu savunan çağdaş bir inanç biçimidir.Amerika'da ortaya çıkarak oradan hızla Kıta Avrupa'sına ve 1850'li yıllarda Fransa üzerindenOsmanlı topraklarına aktarılan bu akım, burada Batılılaşma sürecindeki bir toplumdamateryalizm ve pozitivizm gibi din karşısında bilimi yücelten fikir akımlarının hazırladığı birortamda, deneysel ve merak uyandıran niteliğiyle bir cazibe kaynağı ve moda olmuştur. Ancakyine de bu akım, Türkiye'de daha ziyade toplumun eğitimli tabakasına ait bir salon eğlencesiolarak varlığını sürdürmüş, bir yandan da gazete yazıları ve dergilerle fikir hayatına; hikâye,roman ve şiirlerle de edebî hayata sınırlı örneklerle de olsa yansımıştır.Türk edebiyatının en velut kalemlerinden Peyami Safa (1899-1961), kendi kendini yetiştirenbir aydın olarak farklı alanlarda edindiği zengin kültürel birikimi `entelektüel roman`larınayansıtmıştır. Son dönem Osmanlı ve erken Cumhuriyet dönemindeki büyük toplumsaldönüşümlere tanık olan yazar, Türk modernleşmesinin aydınlarda yarattığı bocalamayıderinden yaşamış ve Doğu-Batı ve madde-mana gibi ikilemleri merkeze alarak toplumunyaşadığı bu sancıları eserlerine yansıtmıştır. Safa, özellikle II. Dünya Savaşı yıllarında yoğunbir şekilde metafizik, paranormal tecrübeler ve ispritizma ile ilgilenmiş ve bu alanda elde ettiğibilgi birikimini, özellikle son dönem romanlarına yansıtmıştır.Bu çalışma, spiritüalizmin Peyami Safa'nın romanlarındaki etki ve görünümlerini incelemeyiamaçlamaktadır. Yazarın incelenen romanları arasında Şimşek (1923), Cânân (1925),Matmazel Noraliya'nın Koltuğu (1949) ve Yalnızız (1951) adlı romanlarında spiritüalistolgular tespit edilmiştir. Bu olguların ve bunlara ilişkin tartışmaların Safa'nın romanlarındakronolojik olarak yoğunluğunu arttırdığı ve ilk romanlarda spiritüalizme inkârcı ve pozitivistbir açıdan bakan yazarın son romanlarında bazı ihtiraz kayıtları ile olsa da spiritüalizmibenimsemeye çok daha yakın olduğu görülmektedir. Ayrıca yazarın romanlarındaspiritüalizmi işlemesinin ideolojik yönelimleriyle ve komünizm karşıtlığıyla yakından ilgisiolduğu düşünülmektedir.Anahtar Kelimeler: Peyami Safa, spiritüalizm, roman, metafizik, ruh

Different from philosophical spiritualism privileging spirit over matter, spiritualism (a.k.a.neo-spiritualism) is a modern system of belief that emerged in the 19th century, advocating thepossibility of communicating with and gleaning information from the souls of the dead.Emerging in North America and spreading to Continental Europe, and thence to the OttomanEmpire in the 1850s via France, this worldview, thanks to its experimental and compellingnature, became somewhat of a fashion and center of attraction in the context of a newly-Westernizing society injected with currents of thought such as materialism and positivismwhich glorified science against religion. Nevertheless, spiritualism in Turkey remained ratheras a saloon entertainment favorite among the elite segments of the society. On the other hand,it found repercussions, albeit with a limited number of examples, in the intellectual life throughnewspaper articles and in the literary life through stories, novels, and poems.One of the most prolific writers of Turkish literature, Peyami Safa (1899-1961) was able toput his rich and diverse cultural background into his `intellectual novels` as an autodidactintellectual. Witnessing the great social transformations of the late Ottoman and earlyRepublican periods, the author profoundly experienced the vacillation that the modernizationof Turkey created among intellectuals. Hence, in his works he gave voice to the predicamentsof his society by focusing on dichotomous dilemmas such as 'the East versus the West' and'matter versus spirit'. Taking a keen interest in metaphysics, paranormal experiences andspiritualism particularly during the World War II years, Safa represented his acquiredknowledge and insight especially in his later novels.This study aims to examine the impact and manifestations of spiritualism in Peyami Safa'snovels. Among the analyzed works of the author, his novels Şimşek (1923), Cânân (1925),Matmazel Noraliya'nın Koltuğu (1949) and Yalnızız (1951) exhibit spiritualist phenomena.From a chronological point of view, these phenomena and relevant discussions increased interms of content in Safa's novels: Whereas he initially saw spiritualism from a denialist,skeptic and positivistic perspective in his early novels, the author was apparently more proneto embrace spiritualism in later novels, though with certain reservations. Furthermore,arguably, the commonly-appearing theme of spiritualism in his novels has closely to do withthe author's ideological orientation and anti-communist stance.Keywords: Peyami Safa, spiritualism, novel, metaphysics, spirit