Osmanlı Türkçesi devri çok dilli sözlüklerinden Lûġat-i Erbaʿa (Arapça-Farsça-Türkçe-Yunanca) (İnceleme-metin-Girit Yunancası sözlük-dizin)

Abstract

Bu çalışma, Osmanlı Türkçesi devri çok dilli sözlüklerinden Lûgat-i Erbaʿa'ya dairdir. Eser, Arapça-Farsça-Türkçe-Yunanca olarak tertip edilmiştir. Bu lûgatten günümüze kadar bahseden birkaç çalışma vardır. Fakat bu esere ve muhtevasına dair müstakil bir çalışma mevcut değildir. Bu yüzden metnin muhtevasını anlamak adına ilk olarak sözlüğün çevriyazılı metni oluşturuldu. Daha sonra özellikle Girit Yunancası ifadeler için gerekli araştırmalar yapılıp buradaki Arap harfli Yunanca yazımlar en doğru şekilde tespit edilmeye çalışıldı. Bu okumalar gerçekleştirilirken bir yandan da gerekli arşiv araştırmaları yapılıp eserin müellifine dair bilgiler elde edildi. Bu araştırmaların sonucunda ise lûgatin 18. asırda Girit'te eğitim amaçlı yazılmış çok dilli bir sözlük olduğu anlaşıldı. Özellikle Girit Yunancasına dair muhtelif eserlerin okunmasında araştırmacılara kolaylık sağlamak için tezin sonuna Girit Yunancası bir sözlükçe eklendi. Bu ifadeler verilirken de Yunanca kelimeler için kullanılan Arap harflerinin imlası üzerinde düşünülüp bunun anlaşılmasına dair bir inceleme ortaya konuldu. Ardından imla incelemesinin yanında Osmanlı Türkçesi etkisinde Girit Yunancasının bazı özelliklerine değinildi. Bunlara ek olarak Girit diyalektinin bazı özel ses hususiyetlerinin anlaşılması gayesiyle örnekler üzerinden bu özellikler anlatılmaya çalışıldı. Genel olarak sözlük tarihçesi verildikten sonra bu nevi kitaplara dikkat çekme amaçlı Osmanlı döneminde yazılmış Rumca/Yunanca ihtiva eden 38 adet manzum, mensur lûgat ile dilbilgisi eserinin tanıtımı yapıldı. İmla incelemesi ve ses hususiyetlerinin verilmesi ile Girit Yunancası sözlükçenin teze eklenmesinde bu nevi eserleri çalışan araştırmacılara bir nebze kolaylık sağlama gayesi taşınmıştır.

This study is about Lûgat-i Erbaʿa, one of the multilingual dictionaries of the Ottoman Turkish period. The work has been arranged as Arabic-Persian-Turkish-Greek. There are several studies mentioning this work to date. But there is no detailed study of this work and its content. Therefore, first of all, the transcribed text of the dictionary was created in order to understand the content of the text. Afterwards, necessary researches were made especially for the expressions of Cretan Greek and the Greek spellings with Arabic letters were tried to be determined in the most accurate way. While making these readings, necessary archive researches were made and information about the author was obtained. As a result of these studies, it was understood that the dictionary was an 18th century multilingual dictionary written in Crete for educational purposes. A glossary for Cretan Greek expressions was added to the end of the thesis, especially for the convenience of researchers in reading the various works of Cretan Greek. While giving these statements, the spelling of the Arabic letters used for Greek expressions was considered and an examination was made to understand this. Then, besides the spelling, some features of the Cretan Greek under the influence of Ottoman Turkish were mentioned. In addition, these features were tried to be explained through examples to understand some of the special sound features of the Cretan dialect. After giving the history of the dictionary in general, these types of books to draw attention to the Ottoman period written in the Ottoman / Greek containing 38 poetic, prose dictionaries and grammar work was introduced. The aim of this study is to provide a little bit of convenience to the researchers who work on these kinds of works in the addition of the Cretan Greek dictionary with the spelling and sound features.