Dicle Nehri`nde su, sediment ve bentik bazı canlı organizmalardaki ağır metal birikiminin araştırılması

Abstract

ÖZET Bu çalışmada, Dicle Nehrinin altı farklı istasyonundan ve referans istasyon olarak belirlenen Reşan Çayı'ndan mevsimsel olarak alman su, sediment ve bentik karakter gösteren balık {Silurus triostegus, Mastacembelus simack, Afystus haiepensis, Orthrias euphraticus) örneklerinin kas, karaciğer ve solungaçları; yengeç (Potamon fluviatilis ) örneklerinin kas ve karaciğeri; tatlısu salyangozu (Physa acuta) ve midyenin (Unio elongatulus) içorganlar kitlesi; yeşil alg {Spirogyra sp.) de ise total olarak biriken Cd, Co, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb ve Zn gibi baza ağır metal konsantrasyonları belirlenmeye çalışılmıştır. Dicle Nehri sedimentindeki ağır metal birikimi, en yüksek Bakır fabrikasının bulunduğu I. İstasyonda, en düşük ise n. İstasyonda belirlenmiştir. IV., V., VI. ve Referans İstasyonlarda ortalama Co, Cu, Mn, Ni, Zn ve Fe değerleri ilkbahar ve yaz mevsiminde yüksek, kış mevsiminde ise düşük değerlerde bulunmuştur. Silurus triostegus örneklerinin kas ve karaciğerindeki ağır metal konsantrasyonları sırasıyla Fe > Zn > Cu > Ni > Mn, solungaçta ise Fe > Zn > Mn > Cu > Ni olarak belirlenmiştir. Karaciğer ve solungaçta ortalama Cu, Zn, Mn ve Fe değerleri yazan en yüksek seviyede bulunmuştur. Kasta Cu ilkbahar ve yazan, Zn sonbaharda, Ni ise kış ve yaz mevsiminde önemli bir artış göstermiştir (p<0.05). Mastacembelus simack örneklerinde Cu, Mn ve Zn en fazla karaciğerde belirlenmiş olup, bunu sırasıyla solungaç ve kas izlemiştir. Karaciğerde Cu, Ni, Zn, Fe, solungaçta Ni ve Mn, kasta ise Fe, Zn, Cu, Mn ve Ni yazın en yüksek değerlerde bulunmuştur. Mystus haiepensis' ia. kas ve solungacındaki ağır metal konsantrasyonları sırasıyla Fe > Zn > Mn > Cu > Ni, karaciğerinde ise Fe > Zn > Cu > Mn > Ni olarakXI belirlenmiştir. Kas dokusunda kışın Mn, ilkbaharda ise Cu ve Zn birikimi diğer mevsimlere göre önemli bir farklılık göstermiştir (p<0.05). Orthrias euphraticus'da Fe, Zn, Mn, ve Cu birikimi, kasa göre iç organlarda daha yüksek seviyede belirlenmiştir. Potamon fluviaülis örneklerinde Cu, Fe, Mn ve Ni karaciğerde, Zn ise kas dokusunda yüksek seviyede bulunmuştur. Unio elongatulus'un içorganlar kitlesindeki ağır metal birikimi, sırasıyla Fe > Mn > Zn > Cu > Ni olarak tespit edilmiştir. İç organlarda ortalama Cu, Ni ve Fe kışın, Zn ve Mn birikimi ise yazan en yüksek seviyede görülmüştür. Physa acuta'nın içorganlar kitlesindeki ağır metal konsantrasyonları Fe > Mn > Cu > Zn > Ni olup Cu, Zn, Mn ve Fe yaz mevsiminde en yüksek seviyede belirlenmiştir. Spirogyra sp.'deki ağır metal konsantrasyonu Fe > Mn > Ni > Cu > Zn > Co olarak bulunmuş ve Cu, Ni, Fe, Co yazan, Zn ilkbaharda, Mn ise sonbaharda ortalama en yüksek seviyede belirlenmiştir. Dicle Nehri'nde bentik bölgede yaşayan ve biyomonitör özelliği taşıyan canlı organizmaları sırasıyla yengeç, salyangoz, ipliksi yeşil alg, midye ve balıkların oluşturmaktadır. Dicle Nehri'nde balıkların kas dokularından, midye ve salyangozların içorganlar kitlesinden elde edilen sonuçlarda ki Cu, Fe, Mn ve Zn değerleri, balık ve yumuşakçalar için önerilen kabul edilebilir değerlerin altında bulunmuştur.

XII SUMMARY In this study, heavy metal concentrations of Cd, Co, Cu, Fe, Mn, Pb, and Zn have been studied to determine in water and sediment in the muscle, liver and gill of fish^Xr/ams^ triostegus^ ^Mastacembelus simack, Mystus- tokpensis^Qtihrias euphraticus), the muscle and liver of crab (Potamon fluviatilis),the internal organs of fresh water snail (Physa acuta), and mussel (Unio elongatulus), and total accumulation in green algae (Spirogyra sp.) examples that have benthic feature, and all determinations were taken seasonally from six different stations of theTigris River and Reşan creek determined as reference station. The heavy metal accumulation in theTigris River sediment was determined as maksimum in station I., where copper plant exists, and minimum in station H The average Cd, Cu, Mn, Ni, Zn, and Fe values in reference station and stations IV, V, VI were found to be high in spring and summer, whereas low in winter. The heavy metal concentrations were determined in sequence Fe> Zn> Cu> Ni> Mn in muscle and liver, while Fe > Zn > Mn > Cu > Ni in gill of Silurus triostegus. The highest average Cu, Zn, Mn, and Fe concentrations in liver and gill were determined in summer, while Cu concentrations of muscle were found to have increased remarkably in spring and summer and Zn concentrations of muscle in autumn and Ni values of muscle in summer and winter. Cu, Mn and Zn concentrations were found highest in liver of Mastacembelus simack, followed by gill and muscle respectively. Furthermore, the concentrations of Cu, Ni, Zn and Fe values in liver, Cu, Ni and Mn in gill and Fe, Zn, Cu, Mn and Ni in muscle were noticed to be maximum in summer.XIII The heavy metal concentrations were determined in sequence Fe> Zn> Mn> Cu> Ni in muscle and gill while Fe > Zn > Mn > Cu > Ni in liver of Mystus halepensis. In these species, the accumulation of Mn indicated a significant difference in winter compared to the other seasons. In Orthrias euphraticus, Fe, Zn, Mn and Cu values were observed to be higher in internal organs, with respect to muscle tissue. Cu, Fe, Mn and Ni values in liver, Zn in muscle tissue were determined at maximum level in Potamonfluviatilis. In Umo elongatulus, the heavy metal concentrations were determined in sequence Fe > Mn > Zn > Cu > Ni in the mass of internal organs. The average Cu, Ni, and Fe values were found at maximum level in winter whereas in summer for Zn and Mn. The heavy metal concentrations determined in the mass internal organs oîPhysa acuta examples were in sequence Fe > Mn > Cu > Zn > Ni. Cu, Zn, Mn, and Fe values have been accumulated at maximum level in summer. The heavy metal concentrations in Spirogyra sp. were determined in sequence as Fe > Mn > Ni > Cu Zn > Co. The average Cu, Ni, Fe and Co values were found at maximum level in summer while Zn in spring and Mn in autumn. In Tigris River, among the living organisms, i.e., those which are living in benthic region and showing biomonitor characteristic, crab, snail, gren algae, mussel and fish are seen to be formed in seqence. Cu, Fe, Mn and Zn values obtained from the muscle of fish and from the mass of internal organs of mussel and snail that live in the benthic region in the Tigris River were found to be below the acceptable values suggested.