İbn Sînâ felsefesinde ortak duyu

Abstract

Canlıda algılamayı gerçekleştiren şeyin ne olduğu felsefe tarihinde çokça tartışılan bir konudur. Bu konunun felsefe tarihinde çokça tartışıldığından İbn Sînâ da nefs teorisinde bu konuya yer vermektedir. Ona göre hayvani nefs sayesinde canlı duyularını kullanarak algılama işlemini gerçekleştirmektedir. Bu duyumsama (ihsas) gücü olarak isimlendirilir. İbn Sînâ, duyumsama gücünü dış ve iç duyular ayrımı yaparak sınıflandırmaktadır. Beş duyu olarak isimlendirdiği görme duyusu, tatma duyusu, işitme duyusu, koklama duyusu ve dokunma duyusu dış duyuları oluşturmaktadır. Canlıdaki algının en küçük göstergesi dokunma duyusudur ve dokunma duyusuna sahip olan canlı hayvani nefse sahip olmaktadır. Beş duyu, kendine özel duyulurunu algılamakta ancak bu duyulurları birleştirememektedir. İbn Sînâ, bu duyulurları birleştiren gücün ne olduğunu sorgulamakta ve bu sorgulama sonucunda ortak duyu kavramını ortaya atmaktadır. Bu çalışma İbn Sînâ'nın nefs teorisinde bulunan ve beş duyudan gelen veriler üzerinde tasarrufta bulunan ortak duyu kavramını ele almaktadır. Bu çalışma içerisinde ortak duyunun varlığını, işlevlerini ve diğer duyularla olan irtibatlarını ele almak amacıyla İbn Sînâ'nın nefs hakkında yazdığı eserler incelenmiş ve filozofun bu bağlamdaki görüşleri açıklanmıştır. Ayrıca İbn Sînâ'da ortak duyu kavramının ne olduğunun tam olarak anlaşılması için kendinden önceki filozofların ortak duyu hakkında söyledikleri araştırılmıştır. Son olarak çalışmada ortak duyunun asıl işlevi olan bütüncül algı problemine ve bu problemin çağdaş dönem felsefe ve sinirbilim çalışmalarındaki yankısına yer verilmiştir.Anahtar Kelimeler: İbn Sînâ, Ortak Duyu, Beş Duyu, Hayal, Nefs.

The concept of perception is a much-discussed issue within history of philosophy. It was investigated to understand how the living being perceive. As it was having the long history in philosophy, Avicenna contain perception in his psychology. According to him, the sensation (ihsas) is carried out by animal soul. He divides sensation as external and internal senses. External senses comprise of sight, taste, hearing, smell and touch which are called five senses. Each one of these senses has own sensible objects and just perceive their own sensible objects. They cannot unify them. The power which can unify the sensible objects has to perceive whole sensible objects. Therefore, Ibn Sînâ assigns the common sense (al-hiss al-mushtarak) as unifying power.This study discusses the notion of common sense which was assigned as unifying power at Avicenna's psychology. Thus, Avicenna's works which written on soul has been analyzed and his view on soul has been explained in this study. Besides, to understand the notion of common sense in Avicenna's psychology, works of his predecessors about common sense has been investigated. This study mainly dealt with the presence and function of common sense. Lastly, this study argued the problem integrated perception which is main function of common sense, and contemporary philosophical and neurological approaches to this problem. Key Words: Avicenna, Common Sense, Five Senses, Imagination, Soul.