Farklı azot uygulama zaman ve oranlarının sırta ekim sisteminde ekmeklik (Triticum aestivum L.) ve makarnalık (Triticum durum) buğdayda verim ve bazı verim unsurları üzerine etkilerinin belirlenmesi

Abstract

Sürdürülebilir bir tarım için etkili toprak gübrelemesi ve su yönetimi her toprakta en önemli araç olup, azotlu gübreleme ve sulama, bitkisel üretimi doğrudan etkileyen girdilerden birisidir. Buğdayda sırta ekim tarımsal faaliyetleri kolaylaştırmakta, girdileri azaltmakta ve verimde düşüş yaşanmadan tohumlukta % 90'a kadar tasarruf sağlamaktadır.Bu araştırma; sırta ekimde sulu koşullarda farklı gelişme dönemlerine bölünerek verilen azotlu gübrenin ekmeklik ve makarnalık buğdayda tane verimi ve verim özellikleri üzerine etkilerini belirlemek amacıyla Diyarbakır koşullarında bir yıl süreyle yürütülmüştür. Azot dekara 14 kg olacak şekilde beş farklı gelişim döneminden (ekim, ilk yaprak çıkışı, birinci kardeş çıkışı, ilk boğum oluşumu ve karınlanma başlangıcı ), herhangi 1, 2 veya 3'ünde, azot verilmeyen kontrol uygulaması ile birlikte toplam 13 farklı şekilde toprağa verilmiştir.Çalışmada elde edilen sonuçlara göre makarnalık buğday genotipleri için en iyi azot verilme zaman ve oranlarının (AVZO) `%50 ekim + %50 ilk kardeş' ve `%66 ekim + %33 ilk kardeş' uygulaması olduğu belirlenmiştir. Azot verilme zaman ve oranlarına (AVZO) tepki olarak makarnalık buğdaylarda incelenen özelliklerden ``çiçeklenme süresi, başaklanma dönemi ve erken hamur olum döneminde ölçülen SPAD değerleri, metre karedeki bitki sayısı, 1000 tane ağırlığı, tane dolum süresi, tane dolum hızı, tanedeki azot miktarı, biyolojik verim, tane verimi, hasat indeksi, azot verimi, tane verimi azot kullanım etkinliği, azot verimi için azot kullanım etkinliği'' istatistiki açıdan önemli çıkmıştır.Ekmeklik buğdaylar için en iyi azot verilme zaman ve oranlarının ise makarnalık buğdaylara benzer olarak `%66 ekim + %33 ilk kardeş' uygulaması ile `tamamı ekimle' uygulaması olduğu belirlenmiş ve incelenen özelliklerden `'başaklanma tarihi, çiçeklenme tarihi, metre karedeki bitki sayısı, tane dolum süresi, tane verimi azot kullanım etkinliği, azot verimi kullanım etkinliği'' istatistiki açıdan önemli çıkmıştır.Anahtar Kelimeler: Ekmeklik ve Makarnalık Buğday, Azot, Gübreleme Zamanı, Tane Verimi,Kalite, Sırta Ekim

An effective fertilization and irrigation method is an important tool in the soil for a sustainable agriculture and nitrogen fertilization and irrigation is one of the most crucial factors directly affecting plant production. The bed planting systems in wheat facilitates agricultural activities, reduces the inputs and provides seed saving up to 90 % without causing any yield declines.This research was carried out to determine the effects of nitrogen fertilization, applied on the different growth stages under irrigated conditions in bed sowing, on grain yield and yield properties in bread and durum wheat for one year duration in Diyarbakir conditions. The nitrogen was applied in total thirteen different ways as 14 kg per dekar on any 1, 2 and 3 stages of five different growth stages (sowing, seedling growth, first tillering, stem elongation, booting) along with controls (i.e. zero nitrogen)According to results, the best fertilization time and ratios for durum wheat genotypes were determined as 50 % sowing + 50 % first tillering and 66 % sowing + 33 % primary tillering respectively. All traits under investigation, except for SPAD measurement readings for the booting stage, plant length, hectoliter weight and jointing, in durum wheat was statistically significant.As for bread wheat, the best fertilization time and ratios were determined similar to the bread wheat as 66 % sowing + 33 % primary tillering and ?all in sowing? application respectively. Moreover, among the traits under investigation, the heading time, anthesis time, the number of plants per square meter, grain filling period, grain yield, nitrogen use efficiency and nitrogen yield N use efficiency were statistically significant.Keywords: Bread Wheat, Durum Wheat, Nitrogen, Fertilization Time, Grain Yield, Quality Properties, Bed Planting System