Klorofilmetrenin makarnalık buğday (Triticum durum Desf.) açılma kuşaklarında azot kullanım etkinliği ve tane verimi yönünden seleksiyon aracı olarak kullanılabilirliği

Abstract

Bu çalışma, 2010-2011 ve 2011-2012 buğday yetiştirme sezonunda Diyarbakır koşullarında yürütülmüş olup, materyal olarak birinci yıl üç ticari (Zenit, Spagetti ve Lavente) ve üç yerel (Mısırı, Mersiniye ve Menceki) makarnalık buğday çeşitlerinden oluşan altı genotip ve bunların F(2-5) kademesindeki 15 farklı melez kombinasyonları, düşük (N0, azot uygulamasız), orta (N1, 12 kg/da) ve yüksek düzeydeki (N2, 24 kg/da) üç farklı azot dozunda; ikinci yıl ise aynı anaçlar ve F(3-6) kademesindeki 15 farklı melez kombinasyonları orta düzeyde azotlu (N1, 12 kg/da) koşulda yetiştirilerek, klorofilmetrenin (Minolta 502-SPAD) makarnalık buğdaylarda tane verimi, protein oranı ve azot kullanım etkinlikleri yönünden seleksiyon unsuru olarak kullanılabilirliği araştırılmıştır. Tane verimi ve tane verimi azot kullanım etkinliği yönünden açılma kuşaklarında genotipler arasındaki farklılıklar sadece orta düzey azotlu koşullarda önemli bulunmuştur. Klorofil içeriği yönünden genel ve özel uyum yeteneği yüksek azotlu koşullarda önemli bulunmuştur. Genel olarak Mısırı çeşidinin ana olarak kullanıldığı melez kombinasyonlarında SPAD değeri yüksek bulunmuştur. Spagetti ve Menceki çeşitleri yer aldıkları melez kombinasyonlarında tane verimini artırıcı etkide bulunmuştur. Zenit çeşidinin ebeveyn olarak kullanıldığı melezlerin her kademesinde (F2-5) ve farklı azot dozlarında protein oranı yüksek bulunmuştur. Spagetti genotipinin bulunduğu tüm kombinasyonlarda tane verimi azot kullanım etkinliği (TVAKE) ve tane azot verimi azot kullanım etkinliği (TAVAKE) değerlerinin genelde yüksek olması, bu genotipin azot kullanım etkinliğini artırıcı etkiye sahip olduğunu ortaya koymaktadır. Erken açılma kuşaklarında Menceki x Spagetti melez kombinasyonu tane azot verimi, TVAKE ve TAVAKE yönünden yüksek özel uyum yeteneği göstermiştir. Klorofilmetre yardımıyla yapılan seleksiyon sonucu tane verimi yönünden elde edilen genetik ilerleme değerleri ümitvar sonuçlar doğurmuştur. Bu yönteme göre tane veriminde elde edilen genetik ilerleme değeri tüm generasyon ve dozlar üzerinden ortalama olarak %2.13 oranında bulunmuştur. En yüksek genetik ilerleme değerinin F2 popülasyonlarından elde edilmesi ve genetik ilerleme değerinin %5'in üzerinde bulunması genetik açılmanın en fazla olduğu bu kuşakta seleksiyonun yapılmasının daha başarılı olacağını göstermektedir. Genetik ilerleme değerlerinin düşük ve yüksek azotlu koşullarda orta düzeyde azotlu koşullara oranla belirgin bir şekilde yüksek bulunması, seleksiyon koşullarının yüksek veya düşük azotlu koşullarda yapılmasının gerekli olduğunu ortaya koymaktadır. Bu çalışmada, elde edilen sonuçlara göre makarnalık buğday ıslahında klorofilmetrenin dolaylı seleksiyon aracı olarak kullanılmasıyla, ıslah çalışmalarında iş gücünün azaltılacağı, daha çok sayıda tek bitkinin değerlendirilebileceği ve arzu edilen verim ve kalite sonuçlarına ulaşılabileceği öngörülmektedir.

This study was conducted at Diyarbakır conditions in 2010-2011 and 2011-2012 wheat growing season, in the first year, three commercial (Zenit, Spagetti and Lavente), and three landrace cultivars (Mısırı, Mersiniye and Menceki), and durum wheat parents and their 15 different hybrid combinations at F(2-5) stages was grown as materials under low (N0, no N fertilizer), moderate (N1, 120 kg N ha−1) and high (N2, 240 kg N ha−1) N conditions were investigated in three different nitrogen doses. In the second year, the same genotypes and its 15 different combinations at F(3-6) stages were grown under moderate (N1, 120 kg N ha−1) N condition it is investigated availability of chlorophyll meters as a selection method for nitrogen use efficiency, grain yield and protein content in durum wheat (Triticum durum Desf.) segregation populations. Significant differences among genotypes were found only at moderate nitrogen conditions in segregation populations for grain yield and nitrogen use efficiency for grain yield (NUEgy). General and specific combining ability of chlorophyll content were significant at high nitrogen conditions. The SPAD values were found high at hybrid combinations in which Mısırı used as parent. The cultivars Spagetti and Menceki had to increasing effects in hybrid combinations they were used as parents. The protein content was high at hybrids, in which Zenit was used as parents, in all stages (F2-5) and at different nitrogen doses. Genotype nitrogen use efficiency for grain yield (NUEgy) and nitrogen use efficiency for grain nitrogen (NUEgn) were generally are high in all combinations the genotypes of spagetti was used as parents. This shows that Spagetti has the increasing effects on nitrogen use efficiency. The hybrid of (Menceki x Spagetti) has high specific combining ability effect for grain nitrogen yield and NUEgy at early segregation populations. The genetic advance for grain yield as a result of selection by chlorophyll meter revealed promising results. According to this method, genetic advance for grain yield was found 2.13% over all generations and doses. The highest genetic advance was obtained from F2 populations at the rate of over 5%. This results show that selection will more successful at F2 populations which genetic variations are highest. Genetic advance in low and high nitrogen conditions compared to a moderate nitrogen conditions was found markedly high, and this indicates that the selection conditions must be performed at high or low nitrogen conditions. According to the results obtained in this study, it is predicted that labor force can be reduced, more single plant can be screened and desired yield and quality result can be obtained in durum wheat breeding program by using chlorophll meter as a selection instrument.