Sultan Abdülaziz`in 1863 Mısır seyahati

Abstract

Bu tezin temel konusu Sultan Abdülaziz'in 3 Nisan-5 Mayıs 1863 tarihinde gerçekleşen Mısır seyahatinin nedenlerini ve sonuçlarını araştırmaktır. Gezinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak amacıyla ikinci Mehmed Ali Paşa kriziyle beraber Osmanlı İmparatorluğu ile Mısır eyaleti arasındaki ilişkiler genel bir çerçeve içinde incelenir. 1854 yılında Abbas Hilmi Paşa ve 1856 yılında Said Paşa Süveyş Kanalı Kumpanya'sına Süveyş Kanalı'nın yapımı için imtiyazlar verir. Kanalın yapımında Tanzimat Fermanı'ndan itibaren yasaklanan angarya usulünün kullanılacak olması ve kumpanyanın açılacak tatlı su kanalları çevresindeki arazileri dilediği gibi kullanabilecek olmasından Osmanlı padişahı imtiyaz metinlerini onaylamaz. Bundan dolayı Abbas Paşa döneminde düzelmeye başlayan ilişkiler tekrar gerginleşir. Süveyş Kanalı meselesinden ötürü büyük devletlerde bu meseleye müdahale ederler ve mesele hakkında fikirlerini paylaşırlar. 1860-1863 tarihleri arasında Osmanlı İmparatorluğu, İngiltere ve Fransa arasında bu sorun belli aralıklarla tartışılır. 1863 yılında Abbas Paşa'nın ölümüyle İsmail Paşa Mısır valisi olur ve Sultan Abdülaziz'e bu sorunu çözmek için başvurur. Mısır üzerindeki politikalarda tek geçerli mercii olduğunu büyük devletlere göstermek isteyen Sultan Abdülaziz 1863 yılının Nisan ayında Mısır Seyahatine çıkar. Bir ay sürecek seyahatte Sultan Abdülaziz Mısır'ın yanında İzmir, Çanakkale ve Gelibolu'ya da ziyaret eder. İstanbul'a dönüşünden sonra İsmail Paşa bu sorunun çözümü için Bâbıâli'ye başvurur. Bâbıâli bu sorunu hem kendi içinde tartışarak hem de büyük devletlerle mütalaa ederek 2 Ağustos'ta Süveyş Kanalı'nın tatlı su kanallarının yapımının yanında kumpanyanın uyması gereken kuralları da belirler. Bu tezde yukarıda kısaca anlatılmaya çalışılan olay arşiv belgelerine ve araştırma kaynaklarına dayanılarak açıklanmaya çalışılır.

The main theme of this thesis is the reasons and the results of Sultan Abdülaziz's voyage to Egypt (April-May 1863). In order to better understand the voyage, the second Mehmed Ali Paşa crisis is laid under scrutiny along with the relations between the Ottoman Empire and the Province of Egypt in a common framework. The privileges recognized to the Suez Canal Company (by Abbas Hilmi Paşa in 1854 and by Said Paşa in 1856) were including the use of corvée labour (declared forbidden by the Tanzimat Edict) and the liberal use of lands along the designated fresh water canals. Resultantly, the Ottoman Sultan didn't approve these privileges, and the relations softened under Abbas Paşa's reign once more reached a high tension. Moreover, the great powers of the era also became involved in the issue. Between 1860 and 1863, the question is debated among the Ottoman Empire, England and France. In order to assert his singularity claim for policies on Egypt, Sultan Abdülaziz set out for Egypt in April 1863, and he also visited Smyrna, Hellespont and Gallipoli during the voyage. After his return to İstanbul, İsmail Paşa of Egypt applied to the Sublime Porte for the solution of this problem. By discussing the problem within itself and with the great powers, the Sublime Porte set the rules which the Company had to follow in the construction of the fresh water canals. The thesis aims at explaining these summarized events by relying on archival documents and other related research sources.