Ziya Gökalp`ta din ve milliyetçilik

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca birey ve toplum yaşamına etki eden en büyük olgulardanbirisi din olmuştur. Ancak özellikle Rönesans ve Reform hareketleri ile birlikte aklayapılan aşırı vurgu ve Sanayi Devrimi ile Fransız İhtilali sonrası toplum hayatındagörülen büyük değişimler, dinin birey ve toplumsal hayat ile siyasal düzlemde etkisininazalmasına neden olmuştur. Dinin birey, toplum ve siyasal düzlemde kapladığı alanınyerine, modern anlamda ortaya çıkan, başta milliyetçilik olmak üzere çeşitli siyasi,politik ve kültürel akımların doldurması beklenmiştir. Ancak dinin toplum algısındaoluşturduğu meşrulaştırma dâhil birçok işlevsel yönlerini milliyetçilik fikri tamanlamıyla yerine getirememiştir. Bu nedenle belli kesimler tarafından milliyetçilikfikrinin yanında dinin de toplumsal alanda yaşaması istenilmiştir.Modern anlamda ortaya çıkan milliyetçilik fikri, her milletin bir devlet sahibiolması fikrini savunmaktadır. Bu fikri akım, Osmanlı Devleti gibi birçok farklı milliyetiiçinde bulunduran devletlerin parçalanmasına zemin hazırlamıştır. Osmanlınınparçalanmasını önlemek amacıyla Osmanlı aydınları tarafından Batıcılık, İslamcılık,Osmanlıcılık, Türkçülük gibi birçok farklı akım ortaya çıkmıştır.Bu tür fikirlerin yoğun olarak tartışıldığı dönemin aydınlarından olan ZiyaGökalp'ın fikir dünyasını bu çalkantılı dönem yoğun olarak etkilemiştir. İlkdönemlerinde Osmanlıcı-İslamcı bir çizgide olan Gökalp, özellikle Selanik'te geçirdiğidönem sonrasında fikir hayatında büyük değişmeler yaşamış, böylelikle milliyetçilikfikrinin son dönem Osmanlının ve yeni kurulacak olan Cumhuriyetin en büyükteorisyeni haline gelmiştir. Ancak Gökalp, dinin birey ve toplum düzeyinde üstlendiğiişlevsel yönleri ile dinin meşrulaştırma özeliğinden dolayı laik bir yapılanmanın yanınadini de koymak istemiştir.Anahtar Sözcükler: Milliyetçilik, Milliyet, işlevsel Din, Meşruiyet, Laiklik

ABSTRACTReligion has been one of the most significant phenomenon to affect bothindividual and social life throughout the history of humankind. However, the effect ofreligion on social, political and individual life decreased to a great extent, especially bymeans of Renaissaince and Reform movements emphasizing logic in an excessive wayand great changes observed in social life after Industrial and French Revolution,.Espacially nationalism and some new political, cultural trends were thought to takeplace of the field of religion in social, political and individual life. But, nationalismhasn't actually fulfilled a lot of functional aspects of religion including its legitimatizingimage on the perception of society. So, religion was asked to be on social life besidesnationalism by some common sections of society.Nationalism demands for each nation to have an autonomous state in modernsense. This point of view caused states which consist of some different nations likeOttoman Empire to be dismembered. Different trends like Ottomanism, Turkism,Islamism and Westernization were put forward by Ottoman intellectuals to preventdisintegration of Ottoman Empire.This turbulent period of Ottoman Empire affected intellectuals deeply like ZiyaGökalp who lived in this period in which those ideas were discussed vehemently. ZiyaGökalp who supported Ottomanism and Islamism went through a great metamorphosisin his intellectual life while he was in Selanik. Thus, he bacame the greatest doctrinaireof nationalism in the last phase of Ottoman Empire and the Turkish Republic. However,Ziya claims a secular restructuring including religion because of the functional roles ofreligion on society and individual and also legitimatizing aspects of religion.Key Words: Nationalism, Nation, Functional Religion, Legality, Secularism