Ali Teramâhî`nin `Kitâbu`s-Sarfi`l-Arabî bi`l-Lisâni`l-Kurdî` isimli eserinin incelenmesi

Abstract

Ali Terâmahî Van'ın Muks (Bahçesaray) ilçesine bağlı 18 km. uzaklıktaki Teramah (Yaylakonak) köyündendir. Tezimizin konusu miladi 16. yüzyılın sonlarında Ali Teramâhî tarafından Kürtçe kaleme alınmış olan `Kitâbu's-Sarf bi'l-Lugati'l-Kurdiyye'dır. Müellif `Tasrîfu't-Teramâhî` ismiyle `Tasrifu'l-'İzzî` isimli esere bir şerh yazmıştır. Eser; kelime ve kısımları, isim ve çeşitleri, fiil, fiilin bapları, fiilin zamanları, fiil çekimleri, müştaklar, zamirler, harfler. Bu kısım kitabın büyük bir bölümünü (%70) kaplamaktadır. İkinci kısımda ise müellif farklı bir yöntem kullanmıştır: burada Arapça ile Farsça ve Kürtçeyi bazı sarf ve nahiv konuları açısından mukayese etmiştir.Tezin Giriş kısmında Kürt bölgelerindeki dini medreseler, eğitim-öğretim yöntemleri ve önem atfettikleri Kürtçe el yazmalar hakkında bilgi verdik. Bunun yanı sıra Kürt dili ve lehçeleri hakkında kısa bir bilgi vermeyi uygun gördük.Birinci bölümü kitabın müellifi olan Ali Teramâhî'ye tahsis ettik. Bu çerçevede memleketi, yaşadığı çevre, yaşadığı dönem, döneminin önemli olayları ele alındı. İkinci bölüm `El Yazma ve Tercümesi` başlığıyla kaleme alındı. Bunu iki başlıkta ele aldım. Birinci başlıkta Mellâ Mahmûd Bayezîdî'nin kaleme aldığı mukaddimeyi ele aldık Bu mukaddimeyi Arapçaya tercüme ettik.İkinci başlıkta ise bizzat kitabı mercek altına aldık. Önce kitabın metnini sunduk. Daha dakik bir şekilde Arapçaya tercüme ettik.Üçüncü bölümde müellifin veciz, kısa ve kapalı bir şekilde ele aldığı konuları Arap Dilinin sarf konusundaki temel kaynaklarından, birtakım Farsça kaynaklardan ve ana dilim olan Kürtçe kaynaklardan istifade ederek izah etmeye çalıştım.Anahtar Kelimeler : Ali Teramâhî, Kitâbu's-Sarfi'l-Arabî, Tahkîk, İnceleme

In the 16th century AD there were many Islamic religious schools in various parts of the land of the Kurds, especially in Turkey. These schools had educational curricula that discussed the fields of religion and Arabic language. In the late of the century, the oldest book written in Kurdish was: `Kitabu es-Serf (el-Arabi) billisani el-Kurdi` (The Book of (Arabic) Morphology in Kurdish Language) to its author Ali Teremakhi, which is the subject of this research.In the Introduction I talked about the Books which were used in Islamic schools in the Kurds lands, the educational curricula, the Kurdish manuscripts.I specified the first chapter to Ali Teremakhi and his time, so I talked about his homeland, environment and the important historical events of his time. Also I tried to collect information about his personality; although it is rare.In the second chapter entitled 'Critical Edition' I was interested in the introduction of the book set by the copier Mullah Mahmoud Bayazidi. And I focused on the book itself, so I redisplayed the original version which is rarely available in the hands, translated it into Arabic. The third chapter came to be a study on the book. Here I tried to explain in detail the topics that were discussed briefly, incompletely or ambiguously by the author.KeywordsAli Teramâhî, The Book as-Sarfi'l-Arabî, Verification, Review.