İbn Acîbe`nin el-Bahru`l-Medîd adlı tefsirinde Meşîet kavramı

Abstract

Kelam ve tefsir başta olmak üzere İslâmî ilimlerin birçoğunun ilgi alanında olan ilâhî meşîet karşısında kulların dilemesi meselesi, Müslümanların ihtilaf ettiği önemli meselelerden biridir. İrade ve meşîet kavramlarının Kur'ân'daki kullanım biçimlerinin farklı yönleriyle konu edildiği bu tez çalışmasında, Ehl-i sünnet mezhebine mensup sûfî bir müfessir olan İbn Acîbe'nin (ö.1224/1809) rivâyet, dirâyet ve işârî tefsir olma özelliğini taşıyan el-Bahru'l-medîd adlı tefsirinde meşîet kavramıyla ilgili âyetleri nasıl tefsir ettiği araştırılmaktadır. Bu bağlamda birinci bölümde İbn Acîbe'nin otobiyografi olarak kaleme aldığı el-Fehrese adlı eseri ve hayatıyla ilgili bilgiler içeren diğer kaynaklar incelenmiş ve yaşadığı dönemin ilmî, siyasî ve sosyo-kültürel durumu dikkate alınarak hayatı ve eserlerine yer verilmiştir. İkinci bölümde ise meşîet kavramının ve bununla bağlantılı olan `ilim`, `irade`, `ihtiyar`, `hüküm`, `emir` ve `hikmet` kavramlarının anlamlarına ve aralarındaki kavramsal ilişkiye yer verilmiştir. Bununla birlikte bu kavramlarla ilgili Kur'ân'dan örnekler verilerek konu izah edilmeye çalışılmıştır. Diğer yandan bu konudaki tartışmaların gündeminde olan Ehl-i sünnet kelamcılarının görüşleri esas alınarak Mu'tezile kelamcıları ile neden farklılaştıkları tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmanın esas bölümünü teşkil eden üçüncü bölümde ise, İbn Acîbe'ye ait olan el-Bahru'l-medîd adlı tefsirde meşîet kavramı ilâhî meşîet ve kulların meşîeti olarak ele alınmıştır. Nihaî olarak çalışmada İbn Acîbe'nin Ehl-i sünnet ilkelerine bağlı olarak ilâhî meşîetle ilgili âyetleri Allah'ın kudreti kapsamında tefsir ettiği tespit edilmiştir.

One of the important issues that Muslims dispute is the question of the worshipers in the face of the divine volition is related to many sciences, especially kalam and tafsir. In the study, which is the subject of all aspects of the use of the different concepts of will and prophecy in the Qur'an had been investigated in a special commentary on al-Bahru'l-medîd which is the narrative of the narration and fiqh of Ibn Acibe, who is a Sûfî glossator belonging to the Sunni sect of Ahl-i Sunnah. In the first chapter, Ibn Acibe's al-Fehrese work, which was written as an autobiography, and other sources containing information about his life were examined and his life and works were taken into consideration considering the scientific, political and socio-cultural situation of the period. In the second part, the concept of volition and concepts of discipline, will, freewill, judgment, commandment, wisdom, explained by their terminological and dictionary meaning later these concepts tried to be explained by their meaning in the Qur'an. In addition, some examples from the Qur'an have been given to explain these issues. On the other hand, he has been tried to determine why Mu'tezile theologians differentiated based on the opinions of the Ahl-i Sunnah theologians who were on the agenda of this debate. In the third chapter, which is the main part of the study, the concept of linguistics in the commentary of Ibn Acibe's al-Bahru'l-medîd is dealt with in two different headings as divine volition and the creatures volition. In the research, it was concluded that Ibn Acibe had been interpreting the verses related to divine eloquence in the power of God depending on the principles of the Ahl-i Sunnah.