İbn Kemal tefsirinin el-Keşşâf geleneğindeki yeri: Dil ve belâgat ilimleri çerçevesinde mukayeseli bir inceleme

Abstract

Zemahşerî (ö. 538/1144), Abdülkâhir el-Cürcânî'nin (ö. 471/1078) Kur'an'ın i'câzını açıklamak üzere geliştirdiği nazım teorisini tefsir ile buluşturmuş, tefsir literatürü içerisinde belâgat yönteminin oluşmasına öncülük etmiştir. Zemahşerî sonrası müfessirlerin tefsir teliflerinde yöntem ve içerik açısından el-Keşşâf'ı esas almaları ve bu çerçevede şerh ve hâşiye yazmaları ile daha özelde el-Keşşâf geleneği teşekkül etmiştir. Osmanlı dönemi Şeyhülislâmlarından İbn Kemal Paşa (ö. 940/1534) bu yöntem ve geleneği takip ederek tefsir telif eden müfessirlerden biridir. Bu tez, İbn Kemal tefsirinin el-Keşşâf geleneğindeki yerini, dil ve belâgat ilimleri bağlamında tespit etmeyi amaçlamaktadır. Tez, giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde İbn Kemal'in tefsir alanındaki çalışmaları kategorize edilip tanıtılmış, tezin ana konusunu oluşturan müstakil tefsiri hakkında ulaşılabilen veriler değerlendirilerek tefsirin yazılış amacı, yazım tarihi, yöntem ve içeriği hakkında genel bilgiler verilmiştir. Tezin asıl konusunu oluşturan ikinci bölümde ise dil ve belâgat ilimlerinin alt disiplinlerini oluşturan her konu için önce İbn Kemal'in bu konulara genel yaklaşımı ele alınmış, ardından Besmele, Fâtiha ve Bakara sûresi ilk altı âyeti özelinde İbn Kemal tefsiri; el-Keşşâf ve doğrudan el-Keşşâf takip edilerek yazılmış telif eserler olan Envâr ve Medârik ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Sonuçta dil ve belâgat konularında onun, yöntem açısından el-Keşşâf ve Envâr'ı takip ettiği, içerik açısından ise bu iki tefsiri tahkik tavrı ile yeni bir okumaya tabi tutarak el-Keşşâf çizgisine önemli katkılar sağladığı tespit edilmiştir.

Zamakhsharī (d. 538/1144) applied the theory of nazm which was improved by Abd al-Qâhir al-Jurjânî (d. 471/1078) to explain i'jâz'ul-Qur'an to the tafsîr, and he pioneered in balāga method in tafsîr literature. There had been formed a spesific tradition of al-Kashshaf with mufassirs has followed to al-Kashshaf's method and content and wrote the sharhs and hashiyahs. Ottoman Shaykh al-islam İbn Kamal pasha (d. 940/1534) is one of the mufassirs who has written tafsîr by following this method and tradition. The aim of this research is to determine the position of İbn Kamal in al-Kashshaf tradition in the context of the al-lugha (linguistic sciences) and al-balāga (rhetorical sciences). The thesis consists of an introduction and two chapters. In the first chapter, It was recounted İbn Kamal's tafsîr studies. It was specially introduced the tafsîr of İbn Kamal which is the main topic of the research, in different terms. In the next chapter first, It was considered a general idea of the İbn Kamal's attitude to al-lugha and al-balāga in his tafsîr. And then it was comparatively analysed al-Kashshaf, the tafsîrs written on the basis of al-Kashshaf and İbn Kamal's tafsîr in the context of the al-lugha and al-balāga. This comparative research in the selected section shows that İbn Kamal followed to al-Kashshaf and Anwar in terms of method, that he examined into al-Kashshaf and Anwar in terms of content, and that he contributed to al-Kashshaf tradition.