Makarnalık buğdayda fizyolojik ve morfolojik parametrelerin verim ve kalite ile olan ilişkisinin belirlenmesi

Abstract

Bu çalışma; 25 adet makarnalık buğday genotipinde kolay ölçülebilen bazı fizyolojik ve morfolojik parametrelerin verim ve kalite ile ilişkisinin araştırılması amacıyla yapılmıştır. Çalışma GAP Uluslararası Tarımsal Araştırma ve Eğitim Merkezi deneme alanında 2014-2015 ve 2015-2016 yetiştirme mevsimlerinde yağışa dayalı (kuru) ve ilave sulama şartlarında tesadüf bloklarında bölünmüş parseller deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak yürütülmüştür. Korelasyon analizi sonucunda; fizyolojik ve morfolojik özellikler ile kalite parametreleri arasında önemli ilişkilerin varlığı tespit edilmiştir. Çalışmada iki yıllık verilere göre; tane verimi ile bayrak yaprak yeşil kalma süresi, bayrak yaprak kulakçıklarında antosiyanin yoğunluğu, üst boğum arası uzunluk, metrekarede başak sayısı ve başakta tane sayısı arasında olumlu, başak mumsuluğu ve yaprak dikliği ile olumsuz ve önemli ilişki tespit edilmiştir. Ayrıca protein oranı ile üst boğum arası uzunluk ve bayrak yaprak kulakçıklarında antosiyanin yoğunluğu arasında olumsuz ve önemli ilişki olduğu belirlenmiştir. Normalize edilmiş vejetasyon indeksi (NDVI) değerleri kullanılarak yapılan biplot analizi sonucunda; sulu ve yağışa dayalı uygulamalarda, karınlanma ve süt olum dönemlerinde elde edilen NDVI değerleri ile tane verimi arasında olumlu ve önemli ilişki olduğu belirlenmiştir. Ayrıca elde edilen kuraklık hassasiyet indeksi (KHİ) değerlerine göre mevcut genotipler içerisinde Fırat-93 çeşidinin 0.46 (KHİ) değeri ile en tolerant çeşit olduğu tespit edilmiştir. Karınlanma 23.42 (0C) ve hamur olum dönemi 34.29 (0C) bitki örtüsü sıcaklığı (BÖS), başaklanma 7.52 ve ZGS 71 dönemi 5.72 yaprak alan indeksi (YAİ), metrekarede başak sayısı 541.67 (adet) ve tane verimi 732.17 (kg/da) değeri ile öne çıkan Diyarbakır-81 çeşidinin ıslah programlarında ebeveyn olarak kullanılabileceği belirlenmiştir.Çalışma sonucunda; bayrak yaprak yeşil kalma süresi, yaprak dikliği, bayrak yaprak kulakçıklarında antosiyanin yoğunluğu, üst boğum arası uzunluk, metrekarede başak sayısı, başakta tane sayısı, başak mumsuluğu, karınlanma ve süt olum dönemi NDVI değerlerinin kuru ve sulu koşullarda seleksiyon unsuru olarak kullanılabileceği, fizyolojik parametreler bakımından öne çıkan Diyarbakır-81 çeşidi ve kurak şartlara en tolerant çeşit olduğu belirlenen Fırat-93 çeşidinin ıslah programlarında ebeveyn olarak yer alabileceği sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Makarnalık Buğday, Fizyolojik Parametre, Morfolojik Parametre, Kalite

The study was performed to investigate the relationship between some morphological and physiological traits and yield of 25 durum wheat (Triticum durum Desf.) genotypes grown in rainfall and irrigated conditions. Experiments were established according to split plot arrangement on randomized complete block design with three replications at the experimental field of GAP International Agricultural Research and Training Center in the 2014-2015 and 2015-2016 growing seasons. According to the results of correlation analysis, significant relationship was determined between morphological, physiological and quality traits. In the study, high and positive correlations were found between grain yield and flag leaf stay green, flag leaf anthocyanin intensity, peduncle length, spike number in square meter, grain number per spike, while negative correlation was determined between grain yield and wax rate of spike and erectness of flag leaf. It was also determined that there was a negative and significant relationship between protein ratio and peduncle length and anthocyanin density. According to GGE biplot analysis, significant correlation was observed between NDVI value measured at booting and milk development stages and grain yield under rainfed and irrigated conditions. According to drought tolerance index values (DTI) of the durum wheat cultivars, Fırat-93 was determined as the most tolerant cultivar 0.46 (KHİ). It was determined that cultivar Diyarbakır-81 had a potential to be used in breeding programs because of it's high performance with the traits of canopy temprature, leaf area index, NDVI value, number of spike per square meter and grain yield.It was concluded that flag leaf stay green, erectness of flag leaf, anthocyanin, peduncle length, number of spike in square meter, grain number per spike, wax rate of spike, booting and milk stage of NDVI value could be used as a selection parameters to improve high yielding geotypes in wheat breeding programs for both rainfall and irrigation conditions. Also, among durum wheat cultivars, Diyarbakır-81 and Fırat-93 can be used as parents because of their high performance for physiological traits and higher grain yield in rainfall conditions respectively.Key Words: Durum Wheat, Physiological Parameter, Morphological Parameter