Zemahşerî‟de Mutezile‟nin beş temel esası

Abstract

ZemahĢerî‟nin kelâmî görüşlerini en detaylı bir şekilde dile getirdiği eserleri,el- Keşşâf an Hakâiki Gavâmizi‟t-Tenzîl ve Uyûni‟l-Ekâvil fî Vucûhi‟t-Te‟vil ve el-Minhâc fî Usûli‟d-Dîn adlı eserleridir. Zemahşerî, kelâmî düşüncelerinin çoğunda Mutezilî kelâm ekolünün esaslarına bağlı kaldığı bir gerçektir. Bununla beraber o, bazı noktalarda farklı yaklaşımlar sergileyebilmiştir. Kelâmî görüşlerinde Mutezile‟den etkilenmesinin sonucu olarak Zemahşerî, iman esaslarını Ehl-i Sünnet kelâmcılarının ilâhiyyât, nübüvvât ve sem‟iyyât şeklinde ayırdıkları gibi değil, Mutezile kelâmcıları gibi tevhid, adl, va‟d ve vaîd, el-menzile beyne‟l-menzileteyn, emr-i bi‟l-ma‟rûf nehy-i ani‟l-münker şeklinde beş esas halinde ortaya koyarak işlemiştir. Zemahşerî, tevhid prensibinden hareket ederek, Allah‟ın zatı dışında ezelî sıfatların kabulünün şirke sebep olacağını belirtmiş ve Kur‟ân‟ın da mahlûk olduğunu savunmuştur. Adâlet konusuyla ilgili olarak da, „Allah‟ın âhirette ceza veya sevap verebilmesi için, insanların fiillerini kendi iradeleriyle yapmış olmaları gerekir‟ görüşünü dile getirmiştir.Va„d ve vaîd prensibi çerçevesinde, kâfirlere ve tevbe etmeyen büyük günah sahibi kimselere Şefâat edilmeyeceğini ifade etmiştir. el-menzile beyne‟l-menzileteyn konusunda, büyük günah işleyenin iman ile küfür arasında bulunan bir konuma sahip olduğunu vurgulamış, emr-i bi‟l-ma‟ruf ve nehy-i ani‟1- münker ilkesi meselesinde ise, imamın (yöneticinin), bu ilkeye dayanılarak gerektiğinde kendisine karşı kuvvet kullanılıp azledilebileceği gürüşünü benimsemiştir.Anahtar SözcüklerZemahĢerî, Usûl-i hamse, Mutezile, Kelâm, Ehl-i Sünnet, el-KeĢĢâf, elMinhâc

Zamakshari‟s teological view were handled in detail in his tafsir book named al-Kashsaf. It is a fack that in the most of his teological views he adhered to Mutazila Kalam Seckt‟s teological docrtins. Nonetheless, he has been able to display different approaches in some spots. As a result of the influencing from Mutazila‟s teology, Zamakshari, handled main topic faith like Mutazila‟s al-usul alkhamsa which are at-tawhîd (monptheism), al-ad‟l (justice) Al-Wa'd wa al-Wa'id (promise an the warning), Al-Manzilah Bayna al-Manzilatayn (the intermediate position) and the enjoining of right and prohibition of wrong. He don‟t handled the like Ahl as-Sunnah teologians such as teology, semiyyat and prophethood. Acting on the principle at tawhid, Zamakshari argued that being of opinion that there is arch adjectives exist besides God's essence leads to politheism and for that reason he argue that the Qur‟an is created. As for the subject justice, he suggested that hereafter whether God punish or award man a prize is demand reque for him freedom of his actions.Ġn the frame of Al-Wa'd wa al-Wa'id he has expressed that there is no intercede for impenitent who working great sin and infidels. Concerning Al-Manzilah Bayna al-Manzilatayn, he stressed that one working great sin located between infidelity and faithfulness. According to `the enjoining of right and prohibition of wrong` principle, he adopted opinions that caliph/imam could be dissmissed by force when necessary.Key WordsZamakshari, al-Usul al-khamsah, Mutazila, Kalam, Ahl as-Sunnah, alKashsaf, al-Minhac