El Cezeri`nin hayatı ve iki şamandıralı değişken fıskiye adlı çalışması

Abstract

Bedi'ûz-Zaman Ebû'l İzz El Cezerî'nin, Miladi 1153 (H 548) yılında yukarı Mezopotamya'nın Cezire (Cizre) bölgesinde doğduğu, Miladi 1153 – 1233 (Hicri 548 – 630) yılları arasında Artuklular döneminde yaşadığı ve hayatının 25 yılını Diyarbakır'da başmühendis olarak geçirdiği bilinmektedir. El Cezeri daha çok su robotları ve mekanik parçalarla çalışan çeşitli makineler tasarlamış ve yapmış olduğu bu makineleri günlük hayata geçirmiş dâhi bir bilim insanıdır. Bu nedenle kendisi güncel literatürde sibernetiğin babası veya makine mühendisi olarak anılmaktadır. Ancak tasarladığı ve ürettiği robotik makinelerin hemen hepsi ya su gücü ile çalışmaktadır ya da su temini için kullanılmaktadır. Bu nedenle bu çalışma ile El Cezeri bilim camiasına `çok iyi bir su mühendisi` olarak tanıtılmıştır. Tez çalışması kapsamında; El Cezeri'nin kısaca hayatına yer verildikten sonra `El-Câmi' Beyne'l-'İlm Ve'l-Amel En-Nâfi' Fi Es-Sınaâ'ti'ül-Hiyel` adlı eseri ve bu eserde sunduğu çalışmalar analiz edilerek olağanüstü düzeydeki bilimsel kişiliği ortaya konmuştur. El Cezeri aynı zamanda hem bir mucit hem de bilimi teknolojik üretime dönüştüren, katma değer sağlayan ve yaptıklarını satabilen bir teknoloji ve üretim insanı olarak düşünülebilir. Tez kapsamında bu özelliğine vurgu yapılmıştır. Yine tez kapsamında ayrıca El Cezeri'nin `İki Şamandıralı Değişken Fıskiye` adlı çalışması ayrıntılı olarak incelenmiş, teknik çizimleri ve cihazın bir prototipi üretilmiştir. Bu dahi bilim insanı maalesef gerek ulusal gerek uluslar arası literatürde yeterince yer almamaktadır. Bu nedenle kendisi için `bilim tarihinde kaybolmuş dahi` sıfatı yakıştırılmıştır. Mevcut internet siteleri ve sınırlı sayıdaki kaynaklarda ise çok sayıda tekrar ve birbiri ile çelişen bilgiler mevcuttur. Böylece çağımızdan yüzyıllar önce yaşamış dahi düzeyindeki bu bilim ve teknoloji insanını günümüz bilim insanlarına tanıtılmış, hakkında en doğru bilgiler toplanmış ve tarafsız bir şekilde bilim insanları camiasındaki ve bilim tarihindeki yeri belirlenmiş, çağdaş ve özellikle genç bilim insanları için suyun enerjisinden direkt olarak yararlanılarak farklı tasarım ve mekanik sistemlerin üretilmesinde yeni ufuklar açılmış olacaktır. Tez toplam Altı ana bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünü müteakip El Cezeri'nin hayatı verilmiştir. Üçüncü bölümde El Cezeri'nin kitabı ve ulaşılan ulusal ve uluslar arası literatür ışığında bilimsel kişiliği üzerinde durulmuş ve ayrıntılı bir şekilde tartışılmıştır. `İki Şamandıralı Değişken Fıskiye` adlı çalışmasının ayrıntıları Dördüncü bölümde sunulmuştur. Beşinci bölüm çalışmadan elde edilen sonuçları ve bu sonuçlar ışığında yapılan bazı önerileri içermektedir. Tez kapsamında yapılan literatür çalışması süresince ulaşılan ve yararlanılan referanslar ise son bölümde yer almaktadır.

It is well known that Ebû'l Izz El Cezerî (Al Jazari), who is the wonder of the time (Bedi'ûz-Zaman) was born in 1153 (GC) or 548 (IC, HC) in North Mesopotamia at Cezire (Cizre) region and died in 1233 (GC) or 630 (IC, HC). He was buried in Cizre city center in Turkey. He had worked as chief engineer for 25 years for Sultan of Artuqid in Diyarbakir. Al Jazari was working on water robots and designing many mechanical devices. He was a genius scientist, who produces and sells his designs. Therefore, he is well known as the father of cybernetics and mechanical engineer in the current literature. However, the robotic devices he produced were working with hydropower or used for water supply. Therefore, herein, Al Jazari is introduced as a `great water engineer`. Within the scope of this thesis, following to his brief life story, the designs reported in his book famous as `El-Câmi' Beyne'l-'İlm Ve'l-Amel En-Nâfi' Fi Es-Sınaâ'ti'ül-Hiyel (The Book of Knowledge of Ingenious Mechanical Devices)` have been criticized to present extraordinary level of his scientific accomplishment. Al Jazari can be considered both as an inventor and as a technology and production person, who converts science to technological production, provides benefits and sells what they do. This feature is emphasized in this thesis. Furthermore, the Al Jazari's work namely `Two Floating Variable Fountain` was examined in detail and technical drawings and a prototype of the device were produced. Unfortunately, this scientist has not been sufficiently involved in the national and/or international literature. For this reason, the title `lost genius in history of science` has been adopted for him. There are numerous repetitions and conflicting information on existing websites and in limited literature. Thus, this science and technology person, who lived centuries ego, were introduced to today's scientists, the most accurate information about him have been concluded from numerous sources and he has been replaced unbiased in the history and society of science. It is hoped that new horizons in `developing of different design and mechanical systems by utilizing water energy` will be provided for contemporary and especially young scientists.The thesis consists of six chapters. Following to the introduction chapter, the life story of Al Jazari is presented. The scientific accomplishment of Al Jazari is handled and detailed in Third chapter according to his book as well as with the light of the national and/or international publications. Chapter Four talks in detail about `Two Floating Variable Fountain` which is a farmhouse design of Al Jazari. The thesis is concluded in the Chapter Five. The references are listed in the last chapter.