Türk edebiyatında manzum menâsik-i hac tercümeleri ve amîkî`nin fütûhu`l-harameyn tercümesi (Metin inceleme ve çeviri yazısı)

Abstract

Türk edebiyatında manzum menâsik-i hac mesnevileri, XVI. yy.da (Yavuz Sultan Selim döneminde Hicaz bölgesinin Osmanlıya dâhil edilmesiyle birlikte) yaygınlaşmaya başlar. XVI. yy.da ikisi tercüme-telif eser olmak üzere dört tane menâsik-i hac yazılır. Tercüme-telif eserlerin kaynak metni Muhyî-i Lârî'nin 1511 yılında Farsça yazdığı Fütûhu'l-Harameyn mesnevisidir. Bu yüzyılda yazılan tercüme-telif eserlerin biri Muhyî-i Gülşenî'ye (ö. 1608), öteki ise Amîkî mahlaslı bir şaire aittir. Kaynak metni aynı olan bir tercüme-telif eser de 1646 yılında yazılan Bahtî mahlaslı şaire ait Menâsik-i Hac'tır. Bu eserlerden sadece Bahtî'nin Menâsik-i Hac'ı üzerinde akademik bir çalışma yapılmıştır. Muhyî-i Gülşenî ve Amîkî'nin menâsik-i hac tercümeleri üzerinde herhangi bir çalışma yapılmamış olduğundan Amîkî'nin Fütûhu'l-Harameyn tercümesini araştırma konumuz olarak seçildi. Tek nüshası olan Amîkî'nin eseri, Millet Ktp. Ali Emiri, Manzum 1312 numarada Muhyî-i Gülşenî ismi ile kayıtlıdır. Ancak bu kayıtta eserin sahibi ile ilgili yapılan yanlışlık tezimiz ile ortaya konulmuştur. Amîkî'nin eserini incelerken kaynak metni aynı olan bu üç tercüme-telif eserin karşılaştırmasını da yapmaya gayret edildi. Metnin incelemesi klasik yönteme göre yani iki yönden yapıldı. Birinci olarak muhteva yönü ikinci olarak da şekil (biçim) yönü ele alındı. Her iki yönünde zenginlikleri ortaya konulmaya çalışıldı.Araştırmamız ile Türk edebiyatında manzum menâsik-i hac mesnevilerinin tasnifinin bir daha gözden geçirilerek güncellenmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. Yine araştırmamız, hakkında çok az bilgi mevcut olan Amîkî mahlaslı şairin tanınmasına da katkı sağlayacak bilgiler içerir.Anahtar kelimeler: Menâsik-i Hac, mesnevi, Fütûhu'l-Harameyn, Amîkî, Muhyî-i Lârî, Muhyî-i Gülşenî, Bahtî, tercüme-telif.

Poetical Hajj Missions Mesnevis in Turkish literature, become widespread in XVI. th century (with Yavuz Sultan Selim's incorporation of Hicaz to Ottoman Empire). In XVI. th century, there are four hajj missions mesnevis that two of them are translations. Source text of these translations is Muhyî-i Lârî's Fütûhu'l-Harameyn Mesnevi, written in 1511 as Persian. One of the translation-literal works which was written in that century belongs to Muhyî-i Gülşenî (d.1608) and the other one belongs to a poet nicknamed Amiki. Another translation work which has same source is Hajj Missions written in 1646 that belongs to a poet nicknamed Bahtî. There is only an academic study on Bahtî's Hajj Missions . We chose translation of Futûhu'l-Harameyn by Amiki as subject of our study since there are no academic studies on the translations of Hajj Missions by Muhyî-i Gülşenî and Amîkî. Amiki's work has only one manuscript and it is recorded at Millet library, Ali Emiri section, poetical record 1312 named as Muhyî-i Gülşenî. It is revealed with our thesis that in this record there is a mistake about owner of the work. We made an effort to compare these three literary works which have same source while analyzing Amiki's work.At the end of this evaluation, it is indicated not only by content, but also by the language, tone, harmony, rhetoric, characteristics. With our study, it is showed up that in Turkish Literature, the classification of Hajj Missions Mesnevis needs to be updated with a reconsideration. Our study also contains information to enable identification of poet nicknamed Amîkî.Keywords: Hajj Missions, Mesnevi, Fütûhu'l-Harameyn, Amîkî, Muhyî-i Lârî, Muhyî-i Gülşenî, Bahtî, translation.