Orta öğretim kurumlarında okul kültürü yoluyla değerler eğitimi (Malatya ili örneği)

Abstract

Bu araştırma, liselerde görev yapan öğretmenlerin ve öğrenim gören öğrencilerin okul kültürü algılarının `değerler` eğitimi üzerindeki etkisini tespit etmek amacıyla yapılmıştır.Araştırmanın evrenini 2012-2013 Eğitim Öğretim Yılı'nda Malatya merkez ilçede bulunan liselerde öğrenim gören on ikinci sınıf öğrencileri ve bu kurumlarda görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Örneklem seçiminde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır. Örneklem büyüklüğü öğrenciler için 447 kişi, öğretmenler için 326 kişidir. Verilerin analizinde anlamlılık düzeyi 0,95 alınmıştır.Veri toplama aracı olarak öğretmen ve öğrenciler için kişisel bilgi formu, öğrencilerin okul kültürü hakkındaki algılarını belirlemek amacı ile araştırmacı tarafından geliştirilen Öğrenciler İçin Okul Kültürü Ölçeği ve öğretmenlerin okul kültürü hakkındaki algılarını belirlemek amacıyla Steve Gruenert ve Jerry Valentine (1998) tarafından geliştirilmiş ve araştırmacı tarafından Türkçeye uyarlaması yapılmış olan School Culture Survey kullanılmıştır. Öğrencilerin ve öğretmenlerin değer algılarını belirlemek amacıyla Schwartz vd. (2001) geliştirdiği ve Demirutku ile Sümer (2010) tarafından Türkçe uyarlaması yapılan Portre Değerler Anketi kullanılmıştır. Araştırmada sekiz alt probleme cevap aranmaya çalışılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde, aritmetik ortalama, standart sapma, frekans, yüzde, Mann Whitney U testi, Kruskal Wallis H testi kullanılmıştır. Araştırmanın bulguları aşağıdaki gibi özetlenebilir. Öğrenciler devam ettikleri okulların kültürlerini farklı şekilde algılamaktadır. Öğrencilerin büyük çoğunluğu (%66,7'si) devam ettikleri okulların kültürlerini orta düzey olarak algılamaktadır.Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin cinsiyetlerine göre `öğretmeni algılama, okulu algılama ve okulun kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; `okul değerleri, okul çevre ilişkisi ve okula aidiyet duygusu` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Okul değerleri ve okula aidiyet duygusu boyutlarında bu farklılaşma bayan öğrencilerin lehine iken, okul çevre ilişkisi boyutunda ise bay öğrencilerin lehinedir.Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerine göre `öğretmeni algılama, okul değerleri ve okula aidiyet duygusu` boyutlarında farklılık göstermemekte; `okulu algılama, okul çevre ilişkisi ve okulun kültürel normları` boyutlarında ise öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeyine göre farklılık göstermektedir. Bu farklılaşmalar sosyo-ekonomik düzeyi orta olan öğrencilerin lehinedir. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin anne eğitim düzeylerine göre `okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi ve okulun kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öğretmeni algılama ve okula aidiyet duygusu` boyutlarında ise öğrencilerin anne eğitim düzeyine göre farklılık göstermektedir. Anne eğitim düzeyi okuryazar olmayan ve okuryazar olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Anne eğitim düzeyi okuryazar olmayan ve okuryazar olan öğrencilerin okula aidiyet duyguları daha yüksektir.Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin baba eğitim düzeylerine göre `okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi, okulun kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öğretmeni algılama ve okula aidiyet duygusu` boyutlarında ise öğrencilerin baba eğitim düzeyine göre farklılık göstermektedir. Baba eğitim düzeyi ilkokul olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Baba eğitim düzeyi okuryazar ve ilkokul olan öğrencilerin okula aidiyet duyguları daha yüksektir. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin anne mesleğine göre `okul çevre ilişkisi, okul kültürel normları, okulu algılama, okula aidiyet duygusu` boyutlarında farklılık göstermemekte; öğretmeni algılama ve okul değerleri boyutlarında ise öğrencilerin anne mesleğine göre farklılık göstermektedir. Anneleri ev hanımı olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Yine anneleri ev hanımı olan öğrenciler okullarının okul değerlerine daha fazla önem verdiğine inanmaktadırlar. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin baba mesleğine göre `okulu algılama, okul değerleri, okul çevre ilişkisi, okulun kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öğretmeni algılama, okula aidiyet duygusu` boyutlarında ise öğrencilerin baba mesleğine göre farklılık göstermektedir. Baba mesleği mevsimlik işçi olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Baba mesleği mevsimlik işçi olan öğrencilerin okula aidiyet duygusu daha yüksektir. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin anne doğum yerine göre `öğretmeni algılama, okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi, okulun kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; okula aidiyet duygusu boyutunda ise öğrencilerin anne doğum yerine göre farklılık göstermektedir. Anne doğum yeri köy olan öğrencilerin okula aidiyet duygusu daha yüksektir.Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin baba doğum yerine göre `öğretmeni algılama, okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi, okul kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; okula aidiyet duygusu boyutunda ise öğrencilerin baba doğum yerine göre farklılık göstermektedir. Baba doğum yeri köy olan öğrencilerin okula aidiyet duygusu daha yüksektir.Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin ailelerinin gelirine göre `okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi, okul kültürel normları, okula aidiyet duygusu` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öğretmeni algılama` boyutunda ise öğrencilerin ailelerinin gelirine göre farklılık göstermektedir. Ailelerinin geliri 702-1000 TL olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin ailelerinin oturduğu yere göre `okul değerleri, okulu algılama, okul kültürel normları` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öğretmeni algılama, okul çevre ilişkisi ve okula aidiyet duygusu` boyutlarında ise öğrencilerin ailelerinin oturduğu yere göre farklılık göstermektedir. Ailelerinin oturduğu yer köy olan öğrenciler öğretmeni daha olumlu algılamaktadır. Ailelerinin oturduğu yer ilçe olan öğrenciler okullarının okul çevre ilişkisine daha fazla önem verdiğini düşünmektedir. Ailelerinin oturduğu yer köy ve ilçe olan öğrencilerin okula aidiyet duygusu daha yüksektir. Öğrencilerin okul kültürünü algılama düzeyleri, öğrencilerin öğrenim gördükleri okul türlerine göre `öğretmeni algılama` boyutunda farklılık göstermemekte; `okul değerleri, okulu algılama, okul çevre ilişkisi, okulun kültürel normları, okula aidiyet duygusu` boyutlarında farklılık göstermektedir. Bu farklılıklar, okul değerleri ve okula aidiyet duygusu boyutlarında İmam Hatip Lisesi, okulu algılama boyutunda Endüstri Meslek Lisesi ve Teknik Lise, okul çevre ilişkisi ve okul kültürel normları boyutlarında ise Fen Lisesinde öğrenim gören öğrenciler lehinedir. Öğretmenler görev yaptıkları okulların kültürlerini farklı şekilde algılamaktadır. Öğretmenlerin büyük çoğunluğu (%71,5'i) görev yaptıkları okulların kültürlerini orta düzey olarak algılamaktadır.Öğretmenlerin okul kültürünü algılama düzeyleri, cinsiyetlerine, öğretmenlikteki görev sürelerine, doğum yerlerine göre farklılık göstermemekte; öğrenim düzeylerine göre ise farklılık göstermektedir. Bu farklılık öğrenim düzeyi Yüksek Lisans olan öğretmenler lehinedir.Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin cinsiyetlerine göre güç değeri boyutunda farklılık göstermemekte; `uyarılım, hazcılık, öz yönelim başarı, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Farklılık olan tüm boyutlarda farklılaşma bayan öğrencilerin lehinedir.Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin sosyo-ekonomik düzeylerine göre `güç, uyarılım, hazcılık ve öz yönelim değerleri` boyutlarında farklılık göstermemekte; `başarı, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Farklılık olan tüm boyutlarda farklılaşma bayan öğrencilerin lehinedir.Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin anne eğitim düzeyine göre `güç, başarı, hazcılık, uyarılım, öz yönelim, yardımseverlik` boyutlarında farklılık göstermemekte; `evrenselcilik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin baba eğitim düzeyine göre `yardımseverlik, uyarılım, öz yönelim, evrenselcilik ve güvenlik` boyutlarında farklılık göstermemekte; `güç, başarı, hazcılık, geleneksellik ve uyma` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin anne mesleğine göre `güç, hazcılık, uyarılım değeri` boyutlarında farklılık göstermemekte; `başarı, öz yönelim, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin baba mesleğine göre `evrenselcilik, güvenlik, öz yönelim, uyma, yardımseverlik, uyarılım, geleneksellik, başarı, hazcılık ve güç` boyutlarında farklılık göstermemektedir.Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin anne doğum yerine göre `başarı, evrenselcilik, uyma, yardımseverlik, uyarılım, geleneksellik, hazcılık ve güç değeri boyutlarında farklılık göstermemekte; `öz yönelim ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin baba doğum yerine göre `güç, başarı, hazcılık, uyarılım, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik ve uyma` boyutlarında farklılık göstermemekte; `öz yönelim ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir.Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin ailelerinin aylık gelirine göre `hazcılık, öz yönelim` boyutlarında farklılık göstermemekte; `güç, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarında farklılık göstermektedir. Öğrencilerin değerleri algılama düzeyleri, öğrencilerin öğrenim gördükleri okul türüne göre `güç, hazcılık, uyarılım, öz yönelim` boyutlarında farklılık göstermemekte; `evrenselcilik, uyma, yardımseverlik, geleneksellik, başarı ve güvenlik` boyutlarında ise farklılık göstermektedir. Öğretmenlerin değerleri algılama düzeyleri, öğretmenlerin cinsiyetlerine göre `evrenselcilik, güvenlik, uyma, yardımseverlik, öz yönelim, geleneksellik, başarı, güç` boyutlarında farklılık göstermemekte; `hazcılık ve uyarılım` boyutlarında farklılık göstermektedir. Bu farklılaşma bayan öğretmenlerin lehinedir. Öğretmenlerin değerleri algılama düzeyleri, öğretmenlikteki görev sürelerine göre `evrenselcilik, güvenlik, uyma, yardımseverlik, geleneksellik, başarı, uyarılım, hazcılık, güç` boyutlarında farklılık göstermemekte; ` öz yönelim` boyutunda ise farklılık göstermektedir. Bu farklılık bay öğretmenlerin lehinedir Öğretmenlerin değerleri algılama düzeyleri, öğretmenlerin doğum yerlerine göre `evrenselcilik, güvenlik, uyma, yardımseverlik, öz yönelim, geleneksellik, başarı, uyarılım, güç` boyutlarında farklılık göstermemekte; `hazcılık` boyutunda ise farklılık göstermektedir. Öğretmenlerin değerleri algılama düzeyleri, öğretmenlerin eğitim düzeylerine göre `evrenselcilik, güvenlik, uyma, yardımseverlik, öz yönelim, başarı, uyarılım, hazcılık, güç ve geleneksellik` boyutlarında farklılık göstermemektedir.Öğrencilerin değerlerin `güç, hazcılık, uyarılım ve öz yönelim` boyutlarına anlam ve önem yükleme durumları, okul kültürünü algılama düzeylerine göre farklılaşmamaktadır. Öğrencilerin değerlerin `evrenselcilik, güvenlik, uyma, yardımseverlik, başarı, geleneksellik` boyutlarına anlam ve önem yükleme durumları ise, okul kültürünü algılama düzeylerine göre farklılaşmaktadır. Okul kültürünü yüksek düzeyde algılayan öğrenciler , okul kültürünü orta ve alt olarak algılayan öğrencilere göre değerlerin `başarı, evrenselcilik, yardımseverlik, geleneksellik, uyma ve güvenlik` boyutlarına daha fazla anlam ve önem yüklemektedirler. Öğretmenlerin değerlerin `güç, başarı, hazcılık, öz yönelim, uyarılım ve evrenselcilik, güvenlik` boyutlarına anlam ve önem yükleme durumları, okul kültürünü algılama düzeylerine göre farklılaşmamaktadır. Öğretmenlerin değerlerin `uyma, yardımseverlik, geleneksellik` boyutlarına anlam ve önem yükleme durumları ise, okul kültürünü algılama düzeylerine göre farklılaşmaktadır. Okul kültürünü algılama düzeyi yüksek olan öğretmenler, değerlerin `uyma, yardımseverlik, geleneksellik` boyutlarına, okul kültürünü alt ve orta olarak algılayan öğretmenlere göre daha fazla anlam ve önem yüklemektedirler. Anahtar Kelimeler: Okul Kültürü, Örgüt Kültürü, Değer, Değerler Eğitimi, Etkin Okul.

This study has been conducted to determine the effect of high school teachers 'and students' perceptions of school culture on `values` education.The scope of the study is twelfth grade students in the central district of Malatya in the 2012-2013 academic year the teachers in these institution. In sample selection, stratified sampling method has been used. The sample size is 447 persons for students and is 326 persons for teachers. In the analysis of data .95 level of significance has been taken.As data collection tool, personal information form has been used for teachers and students, School Culture Scale has been used to determine the students' perceptions about school culture and School Culture Survey developed by Steve Gruenert and Jerry Valentine (1998) and adapted to Turkish by the researcher has been used to determine the teachers' perceptions about school culture.Portrait Values Questionnaire developed by Schwartz et al. (2001) and adapted into Turkish by Demirutku and Sumer (2010) has been to determine the value perceptions of students and teachers. In the study, it has been tried to find out answers to eight sub-problem.In the analysis of the data, arithmetic mean, standard deviation, frequency, percentage, Mann Whitney U test, Kruskal-Wallis H test have been used.The findings of the study can be summarized as follows.Students perceive their culture of the school they attend in different ways. The majority of students (66.7%) perceive the cultures of the school they attend as moderate.Students' perceptions of the school culture levels according to gender do not show differences in `teacher perceptions, school perception and school cultural norms` dimensions whereas they show differences in `school values, school environment relationships and school sense of belonging` dimensions. While this differentiation is in favor of female students in school values and sense of belonging to the school dimensions, it is in favor of the male students in the school environment relationship dimension.Students' school culture detection level show difference according to students' socio-economic status in `teacher perceptions, school values and school sense of belonging` but show no difference according to students socio-economic status in `school perceptions, school environment relationship and the school's cultural norms` dimension. These variations are in favor of students coming from middle socio-economic level.Students' school culture detection level show difference according to students' mothers' education level in `school values, school recognition, the school environment relationship and the school's cultural norms ` but show no difference according to students' mothers' education level in ` teacher perceptions and school sense of belonging ` dimension. The students whose mother's education level is illiterate and literate perceive their teachers more positively. The students whose mother's education level is illiterate and literate have a higher sense of belonging to the school.Students school culture detection level show difference according to students' patents' education level in `school values, school recognition, the school environment relationship, the school's cultural norms` but show no difference according to students' parents' education level in `teacher perceptions and school sense of belonging ` dimension. The students whose father's education primary school perceives their teachers more positively. The students whose father's education level is literate and primary school have a higher sense of belonging to the school.Students' school culture detection level show difference according to students' mothers' profession in `school environment relationships, school, cultural norms, school perception, school sense of belonging` but show no difference according to students' mothers' profession in `teacher perceptions and school values` dimension. The students whose mothers are housewife perceive their teachers more positively. Again, it is believed that the students whose mothers are housewife pay more attention to school values.Students' school culture detection level show difference according to students' fathers' profession in `school perceptions, school values, school environment relationship, the school's cultural norms` but show no difference according to students' fathers' profession in `teacher perceptions, school sense of belonging` dimension. The students whose fathers are seasonal workers perceive their teachers more positively. The students whose fathers are seasonal workers or ordinary workers school have a higher sense of belonging to the school.Students' school culture detection level show no difference according to students' mothers' place of birth in `teacher perceptions, school values, school recognition, the school environment relationship, the school's cultural norms` but shows difference according to students' mothers' place of birth in `school sense of belonging` dimension. The students whose mothers' place of birth is village have a higher sense of belonging to the school.Students' school culture detection level show no difference according to students' fathers' place of birth in `teacher perceptions, school values, school recognition, the school environment relationship, the school's cultural norms` but shows difference according to students' fathers' place of birth in `school sense of belonging` dimension. The students whose mothers' place of birth is village have a higher sense of belonging to the school.Students' school culture detection level show no difference according to students' parent's income in ` school values, school recognition, the school environment relationships, school, cultural norms, school sense of belonging` but shows difference according to students' parent's income in ` teacher perception` dimension. The students whose parent's income is between 702-1000 TL have a more positive look to their teachers.Students' school culture detection levels show no difference according to students' parent's residential places` `school values, school perception, school cultural norms` but shows difference according to students' parent's residential places in `teacher perceptions, school environment relationships and school sense of belonging` dimension. The students whose parent's residential places are villages perceive their teachers more positively. The students whose parent's residential places think that their schools pay more attention to their environmental relationships. The students whose parent's residential places are villages and towns have a higher sense of belonging to school. Students' school culture detection levels show no difference according to the type of school students are attending in `teachers perception` but shows difference according to the type of school students are attending in `school values, school recognition, the school environment relationship, the school's cultural norms, school sense of belonging` dimension. The students whose parent's residential places are villages perceive their teachers more positively. These differences are in favor of students at religious high school in school values and belonging to school dimension, at Vocational and Technical High School in recognizing the school dimension, and at Science high school in school cultural norms and school-environment relationship dimensions.Teachers perceive the culture of schools in which they work in different ways. The majority of teachers (71.5%) perceive the cultural level of the schools in which they work as moderate.Teachers' school culture perception levels show no difference according their gender, tenure in teaching, but show difference according to their education levels. These differences are in favor of teachers who have MSc degrees.Students' values detection levels show no difference according to their gender in power value dimension but show difference in `stimulation, hedonism, self-direction, achievement, universalism, benevolence, tradition, conformity and security` dimensions. The differences in all differing areas are in favor of female students. Students' values detection levels show no difference according to students' socio-economic status in `power, stimulation, hedonism and self-direction` dimensions but show difference in `achievement, universalism, benevolence, tradition, conformity and security` dimensions. The differences in all differing areas are in favor of female students.Students' values detection levels show no difference according to students' mothers' education levels in `power, achievement, hedonism, stimulation, self-direction and benevolence` dimensions but show difference in `universalism, tradition, conformity and security` dimensions. Students' values detection levels show no difference according to students' fathers' education levels in `benevolence, stimulation , self-direction, universalism and security dimensions but show difference in `power, achievement, hedonism, tradition and conformity` dimensions. Students' values detection levels show no difference according to students' mothers' profession in `power, hedonism, stimulation` value dimensions but show difference in `achievement, self-direction, universalism, benevolence, tradition, conformity and security` dimensions. Students' values detection levels show no difference according to students' fathers' profession in `universalism, security, self-direction, conformity, benevolence, stimulation, tradition, achievement, hedonism, and power` dimensions. Students' value detection levels show no difference according to students' mothers' place of birth in `achievement, universalism, conformity, benevolence, stimulation am, tradition, hedonism and power` value dimensions but show difference in `self-direction and security` dimensions.Students' values detection levels show no difference according to students' fathers' place of birth in `power, achievement, hedonism, stimulation, universalism, benevolence, tradition and conformity` dimensions but show difference in `self-direction and security` dimensions.Students' value detection levels show no difference according to students' parent's income in `hedonism and self-direction dimensions but show difference in `power, universalism, benevolence, tradition, conformity and security` dimensions. Students' value detection levels show no difference according to the type of schools the students are attending in `power, hedonism, stimulation, self-direction` dimensions but show difference in `universalism, conformity, benevolence, tradition, achievement and security` dimensions. Teachers' value detection levels show no difference according to their gender in ` universalism, security, conformity, benevolence, self-direction, tradition, achievement, power` dimensions but show difference in `hedonism and stimulation` dimensions. These differences are in favor of female teachers.Teachers' value detection levels show no difference according to their tenure in `universalism, security, conformity, benevolence, tradition, achievement, stimulation, hedonism, power` dimensions but show difference in `self-direction` dimension. These differences are in favor of female teachers.Teachers' value detection levels show no difference according to their place of birth in `universalism, security, conformity, benevolence, self-direction, and tradition, achievement, stimulation, güç` dimensions but show difference in `hedonism` dimension. Teachers' value detection levels show no difference according to their education levels in `universalism, security, conformity, benevolence, self-direction, achievement, stimulation, hedonism, power, and tradition` dimensions. Students' placement of value and importance on `power, hedonism, stimulation, and self-direction` dimensions of values does not differ according to their level of culture perception. Student's placement of the value and importance on `universalism, security, conformity, benevolence, achievement, tradition` differs according to their level of culture perception. Students who perceive school culture at a high level pay more attention and significance on achievement, universalism, benevolence, tradition, conformity and security dimensions of values than those who perceive school culture at moderate or low levels.Teachers' placement of value and importance on `power, achievement, hedonism, self-direction, stimulation, universalism and security` dimensions of values does not differ according to their level of culture perception. Teacher's placement of the value and importance on `conformity, benevolence, tradition` differs according to their level of culture perception. Teachers who perceive school culture at a high level pay more attention and significance on fit, benevolence, tradition dimensions of values than those who perceive school culture at moderate or low levels.Keywords: School Culture, Organizational Culture, Values, Values Education, Effective School.