Gelibolu vilayeti (1913-1926)

Abstract

Araştırmanın adı `Gelibolu Vilayeti (1913-1926)`dir. Veri/belge tarama yöntemi kullanılmıştır. Devlet ve askeri arşivler, Meclis-i Mebusan ve TBMM Zabıt Tutanakları, Salnameler, Sıhhiye Raporları, Nüfus Sayım Kayıtları, yüksek lisans ve doktora tezleri, akademik makaleler, eserler ve günlükler taranmıştır.Amaç, önem, yöntem, evren, örneklem gibi uygulanması gereken aşamalar aktarılıp, kuramsal çerçeve çizilip, gündemle ilgili daha önce yapılan araştırmalara yer verilmiştir. Gelibolu'nun jeostratejik konum, nüfus ve göçlerden kısaca değinildikten sonra, tarihi süreçten modern Cumhuriyet'e kalan mirasa yer verilmiştir. Osmanlı vilayeti Gelibolu, peş peşe deprem, Balkan Muharebeleri, başucundaki Birinci Dünya Savaşı cephelerinden birini ve nihayetinde Mondros Mütarekesi ile başlayan işgalin çilesini yaşamıştır. İstiklal adına verilen mücadelede Kuva-yı Milliye faaliyetleri, Akbaş Baskını başarısı övünülecek niteliktedir. Bölge Mudanya Mütarekesi ve Lozan Barış Andlaşması ile rahat bir nefes almıştır. O hengâmede Gelibolu, sığınmacı Beyaz Rusları da aylarca ağırlamıştır. İlgili süreçte son Meclis-i Mebusan'da Mehmet Şakir (Kesebir) ve Celal Nuri (İleri) Beyler ile TBMM'de Celal Nuri (İleri) Bey'in siyasi faaliyetlerinden Zabıt Cerideleri ekseninde bahsedilmiştir. Modern Cumhuriyet'in Gelibolu Vilayeti (kazaları Eceabat, Şarköy, Keşan, İpsala ve Enez), salnamelerden, 1927 nüfus sayımı, Vilayet Sıhhiye Raporu tarzı verilerden aktarılarak betimlenmeye çalışılmıştır. Ayrıca, mahalli yönetim, ekonomik faaliyetler, sağlık, hıfzıssıhha uygulamaları, eğitim ve kültürel hizmetler gibi kamusal yatırımlar aktarılmıştır.Diğer bir gündem olarak ise, hukuk doktoralı, yazar, gazeteci, düşünür, Mustafa Kemal (Atatürk) Bey'in yakın mesai arkadaşı ve modern Cumhuriyet'in aydınlarından Celal Nuri (İleri) Bey'in eserleri ve hakkındaki çalışmalar incelenerek fikir dünyası ortaya konmaya çalışılmıştır.Vilayet konumundaki Gelibolu'nun 1926'da ilçeye çevrilmesi ile gündem sonlandırılamamıştır. Boğazların uluslararası statüsü ve Boğazlara mücavir yerleşimlerin iç güvenliğinin Milletler Cemiyeti uhdesinden ancak Montrö Boğazlar Sözleşmesi sayesinde kurtulması ayrı bir gündem oluşturmuştur.

Name of the research `Gallipoli Province (1913-1926) and Celal Nuri (İleri) Bey`. Scanning of data/document method was used. For he reseacrh state and military archives, Ottoman Assembly's Transactions, Turkish Grand National Assembly's Transactions, Annuals, medical reports, census records, master and phd theses, academical articles, history boks, and diaries were scanned. Like, purpose, significance, method, population and sample which necessary processes was relayed, theoritical frame was drew and was gave place to past studies which are about the subject. Shortly after mentioned Gallipoli's geostrategical position, its population, and migrations are there; was given place to the legacy which remained to Republic of Turkey from historical process. Earthquakes, Balkan Wars, Battle of Gallipoli (as a front of World War I) and then the occupation period which started with Mondros Armistice was lived in Gallipoli as an Ottoman Province. During Independence War, resistance of National Forces against to occupation, Akbaş Reclaim was very important achievements in Gallipoli. The region took a sigh of relief thanks to Mudanya Armistice and Lausanne Peace Treaty. Also during this ruction period of the city, Belarussian refugees were hosted in Gallipoli.The Gallipoli Province (with Eceabat, Şarköy, Keşan, İpsala and Enez boroughs) as a city of modern Republic was tried to be determined from the Annuals, 1927 census and the Provincial Health Report. Local government has been transferred to public investments such as economic activites, health, sanitation practies, education, and cultural services. As the second agenda, the works of Celal Nuri (İleri) Bey, as a doctorate in law, writer, journalist, thinker, close colleague of Mustafa Kemal Pasha and one of the intellectuals of the modern Republic, were examined and the world of ideas was tried to be revealed. In 1926, Gallipoli had turned into a borough but the agenda of the research is not ended with this. The international status of the Straits and the internal security of the contiguous settlements of the straits were freed from the League of Nations thanks to Montreux Convention was separated an another agenda.