Bilişsel karar almada risk ve belirsizlik ayrımı

Abstract

Karar alma süreçlerini etkileyen en önemli kavramlar yaşanılan dünyanın doğal getirileri olan risk ve belirsizliktir. Karar alma çalışan farklı disiplinler, kendi teorilerini oluşturup, farklı yöntem ve analizler gerçekleştirmektedir ancak bütünleşik bir teori henüz ortaya çıkmamıştır. İnsan karar almasının davranışsal öğeleri ekonomi görev ve oyunları kullanılarak araştırılmış ancak teorik kısıtlar nedeniyle insanların risk ve belirsizlik kavramları hakkında tam bilgi sahibi olduğu, yansız ve usçu olduğu varsayılmıştır. Bu soyutlayıcı yaklaşım, deney çıktılarının risk ve belirsizlik davranışlarının bilgilenmiş tercihler sonucu olup olmadığı konusunu yoksaymasına neden olmuştur. Karar almanın bilişsel öğeleri ise fMRI, EEG, fNIRS gibi farklı görüntüleme yöntemleri ve paradigmalar kullanılarak risk ve belirsizlik altında incelenmiş; bu iki kavram en genel ifadeyle, sırasıyla, prefrontal korteks ve amigdala ile ilişkilendirilmiştir. Bu çalışmalar, deneylerinde içerik ve bilişsel yük açısından farklı uyaran çeşitleri kullandıklarından, literatürde risk ve belirsizlik durumları altında beyin aktivitesini karşılaştırılabilir olarak inceleyen ölçün bir yöntem bulunmamaktadır. Bu çalışma, risk ve belirsizlik için karşılaştırılabilir görevler içermekte; kullanılan görevler problem çözme için gerekli bilişsel yükü hafifletmek adına özenle ve içerikten bağımsız oluşturularak, zihinsel hesaplama gücü yetersizliğinden kaynaklanabilecek tutarsızlıklardan veya içeriğe bağlı sapmalardan bağımsız olarak incelenebilir davranışsal ve bilişsel süreçlere ulaşmayı hedeflenmiştir. Çalışma, risk ve belirsizlik işlemlenmesinin incelenmesi için bilişsel yetersizliklerden yalıtılmış şekilde risk ve tercih davranışlarının gözlemlenebildiği ve insan karar almasının bilişsel sürecinin usçuluğunu sınayan deney tasarımını bir fNIRS deneyi ile sunmaktadır. Çalışma ile sağlıklı yetişkinlerden toplanan davranışsal veri ve beyin verisinin ortak yorumu, önerilen tasarımın risk ve belirsizlik altında insan karar almasının rasyonelliğinin araştırılması ve bilişsel süreçlerdeki bireysel farkların ortaya çıkarılması için işlevsel olduğunu ortaya koymuştur.

The most important concepts affecting decision making processes are risk and uncertainty, which are natural consequences of the world we live in. Various disciplines studying decision making, have created their own theories, realized different methods and analyses, however there yet to emerge an integrated theory. Behavioral elements of human decision making have been researched using economic tasks and games yet due to theoretical limitations humans are assumed to be unbiased and rational, and that they have a full understanding of the concepts of risk and uncertainty. This abstract approach, let experiments results to ignore whether risk and uncertainty behavior is a result of informed decisions or not. Cognitive elements of decision making have been studied under risk and uncertainty using various paradigms via fMRI, EEG, fNIRS, EEG: these two concepts were associated with prefrontal cortex and amygdala, respectively. Because these studies use different stimuli in respect of context and cognitive load in their experiments, there is not a standard method that analyzes brain activity under risk and uncertainty comparably. This study includes comparable tasks for risk and uncertainty; the tasks used were designed with care and free from context to minimize the necessary cognitive load, and aims to reach behavioral and cognitive processes that are free from lack of computational power and/or context related biases. The study offers an experimental design with a fNIRS, to analyze risk and uncertainty processing, isolated from cognitive incompetency, and that tests the rationality of human cognitive decision making process.