Kaya oyma su yapılarında hasar tespiti: Gaziantep livas ve kastelleri

Abstract

Gaziantep coğrafi konum itibariyle tarih öncesi çağlardan beri birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, tarihi İpek Yolu üzerinde bulunuşu nedeniyle uygarlık tarihine yön vermiştir. Burada yaşayan toplumlar kendilerine ait eserler bırakarak kent oluşumuna katkı sağlamışlardır. Kasteller ve livaslar da kent oluşumuna büyük katkı sağlayan kaya oyma su yapılarıdır. Ancak bugüne gelindiğinde doğadan ve insandan kaynaklanan hasarlar nedeniyle bu yapıların bir kısmı yok olmuş, bir kısmı isebakımsızlık ve ilgisizlikten dolayı yok olmak üzeredir. Bu tez hazırlanırken, UNESCO tarafından geçici dünya mirası listesine alınan kastellerin, hasar tespiti yapılarak mevcut sorunlarının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Tezin birinci bölümünde tezin amacı, önemi ve tez yöntemi açıklanmış, kasteller, livaslar ve taş hasarları konusundaki literatür araştırmaları özetlenmiştir. Tezin ikinci bölümünde, Gaziantep kaya oyma su yapıları livas ve kasteller hakkında bilgi verilmiş, üçüncübölümünde, genel olarak taş hasarları araştırılmıştır. Tezin dördüncü bölümünde hasar tespitinde izlenecek yöntem açıklanmıştır. Bu yöntemde kaya oyma su yapılarında aks şemasının belirlenmesi ve yapı elemanlarının isimlendirilmesi anlatılmıştır. Beşinci bölümde bugüne ulaşan kastellerin mevcut hasarları, üçüncü bölümde bahsedilen taş hasarları dikkate alınarak incelenmiş, hasar türleri bu yapıların plan ve kesitleri üzerine işlenerek açıklanmıştır. Tezin son bölümünde ise, yapılan hasar tespitleri doğrultusunda kastellerin mevcut durumlarından bahsedilmiş, ileride yapılması gereken çalışmalar önerilmiştir.Anahtar kelimeler: Gaziantep, kastel, livas, kaya oyma su yapıları, taş hasarları.

Gaziantep, a town on the historic Silk Road, has been home to many civilizations since prehistorical times. The communities who lived here contributed to the formation of the city by their monuments and art work. Kastels and Livas are rockcut water structures that make a great contribution to the formation of the city. However, today, due to the damages caused by nature and man, some of thesestructures have perished and some of them are about to be destroyed due to lack of maintenence. This thesis aimes at documentation and assessment of the damages of Kastels, which are listed as temporary World Heritage sites by UNESCO. In the first chapter of the thesis, the aim, importance and method of the thesis was explained and the literature written about Kastels, Livas and stone damages were summarized. In the second chapter the rock carving water structures, Livas and Kastels, in Gaziantep were explained. In the third chapter the stone damages was investigated in general. Inthe fourth chapter, method of procedure the damage assessments were explained. In this method the determination of the axis of rock-cut water structures and the naming of the construction elements are mentioned. In the fifth chapter, the existing damages on the Kastels that reached today are documented by considering the stone damage mentioned in the third chapter. Damage types on these structures were explained on the plan and sections of these structures. In the last part of the thesis, in line with the damage assessments made, the current situations of the Kastels and proposed future studies are mentioned.Keywords: Gaziantep, kastel, livas, rock-cut water structure, stone damages.