Teftâzânî`de Burhan ve Burhân-ı Temânu Delili

Abstract

Bütün peygamberlerin kavimlerini davet ettiği ilk inanç ilkesi olan,Allah'ın birliği, son din İslâm'ın da özünü teşkil etmektedir. Kur'an-ı Kerim, baştan aşağı tevhitle doludur. Müslüman olmanın ilk şartı olan tevhid ilkesinin temellendirilmesi ve savunulması, müslüman düşünür ve âlimlerinin ehemmiyet verdiği bir husustur. Kelâm âlimleri, `Yerde ve göklerde Allah'tan başka ilah olsaydı o ikisi fesada uğrardı` ayetinden hareketle `burhân-ı temânu'` delilini ortaya koymuşlardır. Bu delil, Kur'an ayetlerinden istidlâl edildiğinden dolayı, Ehl-i sünnet ve Mu'tezile âlimleri arasında tartışmalara sebep olduğu gibi, Ehl-i sünnet âlimleri arasında da tartışmalara, hatta tekfire kadar varan ithamlara sebep olmuştur. Bu bağlamda en çok eleştirilenlerin başında, bu delilin burhânî değil, iknâî olduğunu savunan Teftâzânî gelmektedir. Biz bu tezimizde, Teftâzânî'nin burhan ve burhân-ı temânu' hakkındaki görüşlerini ele almaya ve burhân-ı temânu' burhan mıdır? sorusuna cevap bulmaya çalışacağız. Bunun için öncelikle burhanın ne olduğunun belirlenmesi, konunun anlaşılabilmesi açısından hayati önem arz etmektedir. Bu sebeple biz, Teftâzânî'ye kadar olan süreci belli isimler üzerinden aktarmaya, onların burhana yaklaşımlarını vermeye çalışacağız. Ardından Teftâzânî'nin burhana bakışını ele alacağız. Burhân-ı temânu' meselesini, bu bilgiler ışığında değerlendirmeye, bizzat delilin kendisine ve Teftâzânî'ye yöneltilen eleştirilerin haklı olup olmadığını belirlemeye çalışacağız. Temânu' delili, mezkûr ayette de işaret edilen, irade çatışması üzerine bina edildiğinden ilahlar arasında faz edilen çatışmanın niteliği ve bu konudaki görüş farklılıklarının üzerinde duracağız. Teftâzânî'nin bu delili neden iknâî kabul ettiği, bu iddiasında haklı olup olmadığı ve bu iddianın tekfiri gerektirip gerektirmediği sorularına cevap arayacağız.

The unity of Allah is the frist principle of the invitation of prophets and the core of Islam. The holy Quran is full of the unity of Allah. The establishment of the unity is someting that is taken seriously by the Islamic scholars.In this context the kalam scholars by refering to the verse `If there were, in the heavens and the earth, other godsbesides Allah, there would have been confusion in both` established the `conflict of will` evidence. This evidence since its taken from the verses emerges a conflcit in between Ehli-sunnah and Ehli-sunnah and Mutezile scholars.In this context scholars criticise motly about the evidence not being a burhani evidence but a mental evidence. Taftazani is the upcoming scholar among scholars of this opinion. In this thesis we try to investigate Taftazani's view on evidence, `conflict of will` and try to find an answer if the burhan is evidence or not according to Taftazani.Firstly it is important to understand what is burhan. For that we investigate scholars before Taftazani and their views on burhan.After that we investigate the view of Taftazani on burhan. We try to evaluate the `conflict of will` in this context and try to find out if the critiscm towards Taftazani is fair or not. The evidence of temanu is based on the upper mentioned verse. In this context we try to give a view on the quality of the argument between gods. We try tof ind answers to those questions: why Taftazani took this evidence as not mental, and if he is fair about his claim and also if this claimer can be seen as an unbeliever.