Etkinlik ve geri çekilme kuramları çerçevesinde yaşlıların yaşam doyumlarının incelenmesi: Bingöl ili örneği

Abstract

Yaşlılık dönemi ile ilgili kuramsal çalışmalar 1950'li yıllara dayanmaktadır. Yaşlılık sürecinin nasıl daha başarılı geçirileceği, yaşlıların hangi durumlarda daha mutlu olacakları ve yüksek bir yaşam doyumu elde edeceklerine dair birçok kuramsal çalışma ortaya konmuştur. Bu çalışmalardan en önde gelenleri Geri Çekilme ve Etkinlik Kuramlarıdır. Geri çekilme kuramı günümüzde artık doğruluğunu yitirmiş olsa da zaman zaman kurama yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Etkinlik kuramının ise yapılan çalışmalara bakıldığında henüz geçerliliğini koruduğu görülmektedir. Geri çekilme kuramı yaşlı bireylerin toplumdan çekildikçe yaşam doyumlarının arttığını öne sürerken etkinlik kuramı aksine yaşlı bireylerin etkin oldukça yaşam doyumlarının arttığını ifade etmektedir. Bu çalışmada, etkinlik ve geri çekilme kuramları çerçevesinde Bingöl ilindeki yaşlı bireylerin yaşam doyumlarının etkinlik düzeylerine göre nasıl değiştiğinin anlaşılması amaçlanmıştır.Araştırmada, her iki kuramın öne sürdüğü etkinlik seviyesi ile yaşam doyumuna ilişkin hipotezleri sınamayı mümkün kılacak, demografik sorulardan ve etkinlik türlerinden oluşan anket soruları oluşturulmuştur. Anket soruları; yalnız yapılan etkinlikler, formel ve informel etkinlikleri kapsayacak şekilde hazırlanmıştır. Etkinlik türleri ile yaşam doyumunu karşılaştırmak için Diener vd. (1985) tarafından geliştirilen Yaşam Doyumu Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeğin Türkçe'ye uyarlaması Durak vd. (2010), tarafından yapılmıştır. Veriler, araştırmacı ve Bingöl ilinde ikamet eden anketörler tarafından yakın çevreden tanıdıklar vasıtasıyla yaşlılara ulaşılarak tamamlanmıştır. Araştırmada toplam 451 katılımcıya ulaşılmıştır. Elde edilen veriler SPSS 22 paket programıyla analiz edilmiştir. Analizlerde t-testi ve tek yönlü varyans analizi (Anova OneWay) testleri kullanılmıştır. Çoklu karşılaştırmalar için Post Hoc Tukey testi kullanılmıştır. Uygulanan ölçeğin iç tutarlılığı .82 bulunmuştur. Verilerin normallik dağılımı kontrol edilmiş ve Yaşam Doyumu Ölçeği için verilerin normal dağıldığı görülmüştür (Skewness: -.324, Kurtosis: -.879).Araştırmada elde edilen bulgulara bakıldığında, yaşlı bireylerin evli olmalarının, eşleri ve torunları ile birlikte yaşamalarının ve gelir durumlarının yaşam doyumu üzerinde pozitif yönde etkisinin olduğu (p<0.05) görülmüştür. İnformel etkinlikerden, yaşlı bireyin eşi ve torunları ile olan ilişkilerinin yaşam doyumuna anlamlı düzeyde etkisinin olduğu (p<0.05) bulunmuştur. Ancak çocukları ile olan ilişkilerinin yaşam doyumuna anlamlı etkisinin olmadığı görülmüştür (p>0.05). Formel etkinliklerden dernek üyeliği ve yardım kuruluşlarının etkinliklerine gönüllü katılımın yaşam doyumuna anlamlı etkisinin olduğu (p<0.05) görülmüştür. Yalnız yapılan etkinliklerden ise, daha sosyal boyutun ön planda olduğu alışverişe gitme ve çarşıya çıkma etkinliklerinin yaşam doyumu üzerinde anlamlı düzeyde etkili olduğu (p<0.05) sonucuna ulaşılmıştır. Dini etkinliklerin ise hiç birinde yaşam doyumu üzerinde anlamlı düzeyde etkiye rastlanmamıştır (p>0.05). Bu bulgulardan hareketle, yaşam doyumu açısından etkinlik kuramının kısmen doğrulandığı, geri çekilme kuramının ise doğrulanmadığı ortaya konmuştur. Bingöl ili gibi daha orta düzeyde kentleşmiş bölgelerde de özellikle informel etkinliklerin yaşlıların yaşam doyumu üzerinde etkili olduğu söylenebilir. Bu nedenle, yaşlılara yönelik uygulamalarda informel etkinlik kapsamındaki çalışmaların göz önünde bulundurulmasının yaşlı bireylerin yaşam doyumlarına olumlu etki edeceği ifade edilebilir.

Theoretical studies related to the last period of life extend to 1950's. Many theoretical perspectives has appeared in order to explain how aging process could be more successful, in which conditions elderly people become more satisfied and become happier. The most outstanding of these studies are disengagement and activity theories. Although disengagement theory has been falsified until today, there are studies that investigate this theory. However, activity theory still maintains its accuracy considering studies in this field. Disengagement theory suggests that the more elderly people disengages from society and social relations the more likely they become satisfied while on the contrary activity theory argues that elderly people become more satisfied at the rate of engaging in the social life and being active. In this study, it was aimed to understand how life satisfaction is affected by activity levels of elderly people in the context of disengagement and activity theories in Bingöl province.In the study, a questionnaire was used. The questionnaire consisted of questions related to demographic information and were to determine activity level of elderly people in order to investigate hypothesis about life satisfaction and activity level suggested by these theories. Questions were prepared as including formal, informal and solitary activities. The Satisfaction With Life Scale developed by Diener et al. (1985) was used in order to make analysis of life satisfaction and activity levels. The scale was adapted to Turkish language by Durak et al. (2010). Data was collected by researcher and pollsters residing in Bingöl through outreaching to elderly people by means of friends and acquaintances. Data was collected from 451 elderly people. Datas collected were analysed by SPSS package program. In the analysis, t-test and oneway analysis of variance were used. Post Hoc Tukey test was used for multiple comparisons. Internal consistency of the scale was found to be .82. Normality analysis were conducted and it was found that datas collected were distributed as normal for The Satisfaction With Life Scale (Skewness: -.324, Kurtosis: -.879).According to results obtained from the study; it was found that marital status, living with spouse and grandchildren and income state of elderly people have meaningful effect on life satisfaction of elderly people (p<0.05). Relationship of elderlies with their spouses and grandchildren which are included in informal activities were found to have meaningful effect on life satisfaction (p<0.05). However, it was seen that relationship with children has no meaningful effect on life satisfaction (p>0.05). It was found that association membership and participation in voluntary institutions activies which are in the context of formal activities have meaningful effect on life satisfaction (p<0.05). Within solitary activities, going to city center and shopping which are more social activities compared to other solitary activities were found to have meaningful effect on life satisfaction (p<0.05). Religious activities were not found to have effect on life satisfaction (p>0.05).Considering results obtained from the study, activity theory is partly confirmed while disengagement theory is not confirmed anyway. It can be said that especially informal activities have meaningful effect on life satisfaction of elderly people in areas like Bingöl which has urbanized moderately. Therefore, it can be argued that, policies that includes informal activities for elderly people may increase life satisfaction of people in the last period of their life.