Hücvîrî`nin (ö. 465/1072) yaklaşımında tasavvufun teşekkül süreci

Abstract

Hicrî IV. asrın sonlarına doğru ilmî dilin gelişmesiyle tasavvuf, tedvin sürecine girmiştir. Bu anlamda tasavvufun bir dinî ilim olduğunu birçok açıdan ortaya koymaya çalışan sûfî müellifler, tasavvufa ana kaynaklarını kazandırarak bir literatür inşa etmişlerdir. Tedvin sürecinin Gazzâlî'de son bulduğu düşünüldüğünde bu müelliflerin son halkası diyebileceğimiz Ali b. Osman el-Hücvîrî (ö. 465/1072), daha çok Arapça olarak kaleme alınan literatüre, Farsça telif ettiği eseri Keşfü'l-mahcûb'u dâhil etmiştir. Eserine isbâtü'l-ilm konusu ile başlaması ve ilk kez tasavvufî fırkaları taksim eden kişi olmasıyla dikkat çeken Hücvîrî, bu manada diğer müelliflerden ayrıcalıklı bir yere sahiptir. Çalışmamızda, tasavvufun tedvin sürecinin muhatap ve muhalifleri ve Hücvîrî'nin onlara karşı geliştirdiği yaklaşımlar, çeşitli başlıklar halinde tasnif edilecek ve onun tasavvuf anlayışının ortaya çıkmasında ne tür etkileri olduğu soruşturulacaktır. Bunu yaparken de, bir geleneğin takipçisi olması hasebiyle hemen hemen her konu, Hücvîrî'den önceki müelliflerle mukayeseli bir şekilde ele alınacak ve en nihayetinde Hücvîrî'nin tasavvuf anlayışı ve tasavvufun teşekkül sürecine etkisi ortaya konulmaya çalışılacaktır. Üç bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümünde bir tasavvuf tarihi yazıcısı olarak Hücvîrî'nin tasavvuf düşüncesindeki önemini ve tedvin dönemine katkılarını tabakât ve fırkalar bahsi özelinde tespit etmeye çalıştık. İkinci bölümde, tasavvufu bir dinî ilim olarak kabul eden Hücvîrî'nin, bilginin varlığı ve bilinebileceği noktasındaki kanaatini ortaya koyduktan sonra bu kabulünü tasavvufun mevzu, mesele ve yönteminin oluşuyla delillendirdiğini tesbit ettik. Üçüncü bölümde ise tasavvuf kavramının kullanımı ve sûfîlerin dindarlığı üzerinden karşılaştıkları eleştirilere ve Hücvîrî'nin bu eleştirilere cevaben ele aldığı konulara değinmeye gayret ettik.

Along with the development of the language of science towards the end of the 4th century AH, Sufism entered into the process of codification. In this sense, Sufi authors who had tried to reveal in many aspects that Sufism is a religious science, built literature by providing Sufism with its main sources. Considering that the process of codification ended with Al-Ghazali, 'Ali Bin 'Usman Al-Hujwiri (d. 465/1072), whom we can call the last link of these authors, included Kashf Al-Mahjub (The Revelation of the Veiled) that he compiled in Persian in the literature, which had been mostly written in Arabic. Ali Hujwiri, who draws attention by starting his work with the issue of The Affirmation of Knowledge and being the first person to divide the Sufi orders, has, in this sense, a privileged place among other authors. In our study, respondents and opponents of Sufism in the process of codification and the approaches developed by Hujwiri against them will be classified into various headings, and the impacts of these on the emergence of the Sufi understanding of him will be investigated. While doing so, almost every subject will be handled comparatively with the authors before Hujwiri, in consequence of them being followers of a tradition, and ultimately, it will be tried to reveal the impact of them on the Sufi understanding of Hujwiri and the process of the formation of Sufism.In the first chapter of our study, which is composed of three chapters, we tried to determine the importance of Hujwiri, as a Sufi historiographer, in Sufi thought and his contributions to the period of codification specific to the issues of tabaqat and orders. In the second chapter, after revealing the opinion of Hujwiri, who acknowledges Sufism as a religious science, on the existence of knowledge and the point that it can be known, we determined that he evidenced this acknowledgement by the existence of the subject, issue, and method of Sufism. In the third chapter, we tried to address the use of the concept of Sufism and criticisms faced by Sufis on their piety, and the issues discussed by Hujwiri in response to these criticisms.