Tek Parti Döneminde Siirt (1923-1950)

Abstract

Bu tezin amacı 1923-1950 yılları arasında Siirt'in siyasi ve sosyoekonomik durumunu incelemektir. 1923 ile 1950 yılları arasında Siirt ilindeki yaşamı daha iyi idrak edebilmek adına, bu tez Siirt'in o yıllardaki demografik özelliklerini, idari yapısını, eğitime erişim imkanlarını, ekonomik hayatını, merkezi hükümetle ilişkilerini, önemli kişilerini ve Siirt ve yöresinde gerçekleşmiş bazı ayaklanmalarını Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemlerinin daha geniş siyasi ve sosyoekonomik koşulları çerçevesinde ele almıştır. Siirt'in 1923-1950 arasındaki dönemine dair akademik literatürün taranmasının yanı sıra, bu yıllar arasında Siirt hakkında yazılmış devlet raporlarının, yapılmış nüfus etütlerinin ve çeşitli arşiv kaynaklarının incelenmesine dayanan bu araştırma Siirt ilinin bahsi geçen zaman dilimindeki özellikleri hakkında bazı çıkarımlarda bulunulmasını sağlamıştır. Siirt, Geç Osmanlı ve Erken Cumhuriyet dönemlerinde sosyoekonomik olarak geri kalmış Güneydoğu Anadolu şehirlerinden biridir. Bahsi geçen yıllarda, eğitim ve iktisat alanlarında merkezi hükümet her ne kadar yenilikler yapma yoluna başvurmuş olsa da, bu teşebbüsler Siirt ilinin sosyoekonomik açıdan gelişmesini sağlamaya yeterli olmamıştır. Siirt'in nüfusu zamanla artmış olsa da, 19. yüzyılın sonuna kadar Siirt ve yöresinde yaşadığı bilinen Ermeni ve Hıristiyanların 20. yüzyılın ilk çeyreğinden sonra Siirt ilinde yaşamadıkları görülmektedir. Bu yüzden Siirt ve yöresi inanç bakımından homojen bir karakter kazanmıştır. Ayrıca, Siirt ili ve yöresinde aşiret sistemine dayanan geleneksel yaşam varlığını sürdürmüştür. Bu durum, Cumhuriyet idarecilerinin yaratmak istediği çağdaş ulus-devlet yapısının dışında kalmış ve merkezi hükümet ile Siirt ve yöresindeki halk arasında problemler çıkarmıştır. Siirt ve çevresinde Osmanlının yabancılar tarafından işgal edilmesine karşı çıkılmış ve Milli Mücadele hareketi desteklenmiştir. Ancak, Cumhuriyet kurulduktan sonra Siirt ve yöresinde Ankara hükümetine karşı tepkiler ortaya çıkmıştır. Bu tepkiler zaman zaman silahlı ayaklanmalar olarak kendilerini göstermişlerdir. Bu durum karşısında, Ankara hükümetleri, Siirt'i de içine alan bölgede güvenliğe yönelik politikalara yönelmiştir. Silah toplama, yasak bölge oluşturma, Genel Müfettişlik uygulamasına yönelik politikalar bunların başında gelmektedir. Uygulanan bu politikalar Siirt ve çevresini etkileyerek yeni olayların çıkmasına neden olmuştur. Ortaya çıkan problemler Cumhuriyet'in ilk 15 yılında tam anlamıyla çözülememiştir.Anahtar Kelimler: Siirt, Siirt'in Siyasi Durumu, Siirt'in Eğitim Durumu, Siirt'in İktisadi durumu, Çemil Çeto, Siirt Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti, Siirt Halkevi, Birinci Umumi Müfettişlik, Silah Toplama, Yasak Bölge, İskân Kanunu, Mahmut Soydan,Ömer Atalay, Siirt Gazetesi, Halil Hulki Aydın, Rıfat Bakır.

This thesis aims to investigate the socio-economic and political life in Siirt between 1923 and 1950. To be able grasp Siirt in its historical integrity, demographic composition, administrative structure, educational attainment, economic life, relations to central government, significant people and major uprisings in Siirt between 1918 and 1938 were situated in the broader socio-economic and political context of the late Ottoman period and early Republican Era. Based on the review of academic literature, government reports, census data and the analysis of available archieve resources, this thesis sheds light on the main features of Siirt between 1923 and 1950. Siirt is one of the underdeveloped Southeastern provinces of the late Ottoman and early Republican period. The attempts from the central government to cater the socio-economic situation in Siirt did not result in line with the aimed goals. Despite the population increase in Siirt throughout the mentioned period, the Armenians and Christians, who composed a significant part of Siirt's population, ceased to exist by the end of the first quarter of 20th century. Hence, in the later period in Siirt religiosity-wise homogeneity is observed. Moreover, Siirt remained to be a tribal society. This social structure in Siirt contradicted the modern nation-state ideal in the minds of the Republican elites and therefore caused conflict between the central government and the people living in Siirt and nearby provinces. In Siirt and nearby provinces, the invasion of Ottoman land by foreign troops was objected and the War of Independence was supported. However, after the constitution of the Republic, there emerged reactionary movements against the Ankara government. These reactionary movements occasionally made appearance as armed uprisings. As a response, the Ankara governments implemented security and defense policies in the region including Siirt. Collection of the weapons, forming restricted areas, and General Investigation practices can be counted among the security policies. The implementation of these policies have triggered new movements and uprisings in Siirt and in nearby provinces. These conflicts could not be resolved in the first 15 years of the Republic.