Denetlenemeyen bilginin kelâm ilmindeki yeri (İlham, rüya, cifr)

Abstract

Kelâm ilminde akıl, sağlam duyu ve doğru haber bilgi kaynağı olarak kabul edilmiştir. Fakat bazı İslami disiplinler bilhassa tasavvuf ehli bu kaynaklarla beraber dini düşüncenin şekillenmesinde etkili olan bilgi kaynaklarına keşf, ilham, rüya ve cifr gibi bilgileri de dâhil ettikleri görülmektedir. Doğru bilgiyi elde etme noktasında bilgi kaynaklarının önemli bir etken olduğu biliniyor olmasına rağmen doğru bilgi kaynaklarını tespit etme noktasında bazı İslam düşünce ekollerinin farklı tavır sergilemesi ve bu konuda epistemolojik alanda yeterli çalışmanın olmaması bu araştırmanın yapılmasında temel etken olmuştur. Bu araştırmada ilham, rüya ve cifr bilgisinin kelâm ilminde bilgi değeri taşıyıp taşımadığı ve bunların bilgi kaynağı olarak kabul edilmesi durumunda ortaya çıkabilecek itikadi ve sosyal sorunlar ortaya konulmaya çalışılmıştır.Bu bilgilerin sübjektif olması ve evrensel niteliklerden yoksun olmalarından dolayı kelâm alimlerince dini alanda uyulması zorunlu hükmün delili olarak kullanılamayacağı tespit edilmiştir. Denetlenemeyen bilgilerin kişinin tecrübeleri ile sınırlı olması ve hakikatini ortaya çıkarmanın imkânsız olmasından dolayı dini alanda asla bağlayıcılığının olmadığı neticesine varılmıştır. Aynı zamanda yakın dönemde bazı şahıs, grup, cemaat ve tarikatların denetlenemeyen bilgiyi kullanarak toplum nezdinde saygınlık kazandıkları ve bu tür bilgilerin kendi statülerini korumalarına araç olarak kullandıkları çalışma kapsamında ulaşılan bir diğer sonuç olarak ortaya çıkmaktadır.

Reason, sound sensation and accurate `hearsay` (khabar) have been accepted as a source of information in theology of Kalam. However, some Islamic disciplines, especially those with Sufism, seem to include information such as kashf, inspiration, dream and jafr in the sources of information that are effective in shaping religious thought. Although information sources are known to be an important factor in obtaining the right information, the fact that some schools of Islamic thought demonstrate different attitudes in determining the correct sources of information and the lack of sufficient studies in the epistemological field have been the main factors in conducting this research. In this research, it is tried to reveal whether the knowledge of inspiration, dream and jafr have any value in terms of knowledge in the theology of Kalam, and present faith and social problems that may arise if they are accepted as a source of information. Being subjective and lacking universal qualities, it has been determined that this information cannot be used by Kalam scholars as evidence of the mandatory provision in the field of religion. As uncontrollable information is limited to one's experience and it is impossible to reveal its truth, it has been concluded that it is never binding in the field of religion. Also, another result reached within the scope of research is that some individuals, groups, congregations and sects have gained respect in the society by using uncontrollable information and they have used such information as a means of protecting their status.