Sosyal sermaye ve öz-yeterliliğin işe yabancılaşma üzerine etkisi: Sağlık sektöründe bir araştırma

Abstract

Ekonomide, sosyal ve teknolojik alanda yaşanan değişim ve gelişimlerin örgütleri doğrudan etkilediği bilinen bir gerçektir. Bunun yanı sıra örgütler için vazgeçilmez bir değer olan insan kaynağının kendi içinde yaşamış olduğu olumlu veya olumsuz değişimler en az diğer faktörler kadar örgütleri etkilemektedir. Özellikle örgüt için telafisi zor olabilecek sonuçlara yol açan işe yabancılaşma, değişimin ve gelişimin önünde engel teşkil edecek bir olgu olarak karşımıza çıkmaktadır. Örgüte doğrudan etkisi olan bireylerin yaşadığı değişimlerde sosyal çevrenin, sosyal ağların ve bireyler arası ilişkilerin başka bir ifadeyle sosyal sermayenin güçlü bir etkisi vardır. Sosyal sermaye bireylerin sahip olduğu sosyal ağ ilişkilerinden ortaya çıkan ve bu sosyal ağlar içerisinde varlık gösteren potansiyel kaynakların tamamı olarak karşılık bulmaktadır. Birey bu potansiyel kaynakları kullanarak hem özel hem de iş yaşamını şekillendirmektedir. Bunun yanı sıra birey de var olan ağ ilişkilerinin gücünün ise bireyin yaşamda karşılaştığı olayların üstesinden gelmede kendi yetenek ve becerilerine inancı olan öz-yeterliliği beslediği düşünülmektedir. Bu çalışmada, sosyal sermaye ve öz-yeterliliğin işe yabancılaşma üzerindeki etkisini ve öz-yeterliliğin, sosyal sermaye ile işe yabancılaşma ilişkisinde aracılık rolünü tespit etmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda sosyal sermayenin sekiz alt boyutu olan yerel komiteye katılım, sosyal temsilcilik, güven ve güvenlik duyguları, komşuluk ilişkileri, aile ve arkadaş ilişkileri, başkalığa toleranslı olma, yaşamın değeri ve çalışma ilişkileri ile tek boyut olan öz-yeterliliğin işe yabancılaşmanın üç alt boyutu olan güçsüzlük, anlamsızlık ve kendine yabancılaşma üzerindeki etkisi değerlendirilmiştir.Araştırmanın amacına bağlı olarak, öncelikle kavramlar ile ilgili geniş bir literatür taraması yapılmış ve teorik bilgiler aktarılmıştır. Daha sonra, birinci elden veri toplama tekniği tercih edilerek, oluşturulan araştırma anketi Adana ili sağlık sektöründe faaliyet gösteren kamu hastaneleri çalışanlarına uygulanmıştır. Araştırmanın analizlerine 462 katılımcıdan elde edilen veriler dâhil edilmiştir.Çalışmada, sosyal sermaye, öz-yeterlilik ve işe yabancılaşma değişkenlerinin demografik gruplar arasındaki farklılıklarını tespit etmek amacıyla yapılan T testi ve Anova analizi sonucunda; çalışanların sosyal sermaye düzeylerinin yaşa göre, öz-yeterlilik inancı algılarının ise görev türü ve eğitim düzeylerine göre farklılık gösterdiği tespit edilmiştir.Değişkenler arasındaki ilişkileri belirlemek amacıyla yapılan korelasyon analizi sonucunda; sosyal sermayenin yerel komiteye katılım alt boyutu hariç diğer tüm alt boyutları ile öz-yeterlilik arasında pozitif yönlü ve anlamlı ilişkiler olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte, sosyal sermayenin yerel komiteye katılım ve komşuluk ilişkileri alt boyutları hariç diğer tüm alt boyutları ile işe yabancılaşmanın güçsüzlük ve anlamsızlık boyutları arasında negatif yönlü ve anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Sosyal sermayenin yerel komiteye katılım alt boyutu haricindeki tüm alt boyutlarının ise işe yabancılaşmanın kendine yabancılaşma alt boyutu ile negatif yönlü ve anlamlı bir ilişkiye sahip olduğu bulgulanmıştır. Değişkenlerin birbirleri üzerindeki etkilerin şiddetini ortaya çıkarmak için regresyon analizi yapılmıştır. Sosyal sermayenin yerel komiteye katılım alt boyutu hariç diğer tüm alt boyutlarının (sosyal temsilcilik, güven ve güvenlik duyguları, komşuluk ilişkileri, aile ve arkadaş ilişkileri, başkalığa toleranslı olma, yaşamın değeri ve çalışma ilişkileri) öz-yeterlilik algısını pozitif yönde etkiledikleri; sosyal sermayenin yaşamın değeri ve çalışma ilişkileri alt boyutlarının işe yabancılaşmanın güçsüzlük, anlamsızlık ve kendine yabancılaşma alt boyutlarını negatif yönde ve anlamlı olarak etkiledikleri; sosyal sermayenin komşuluk ilişkileri alt boyutu ise işe yabancılaşmanın güçsüzlük alt boyutunu negatif yönde ve anlamlı olarak etkilediği tespit edilmiştir.Öz-yeterliliğin sosyal sermaye ve işe yabancılaşma ilişkisinde ara değişken rolünü test etmek amacıyla basit arabuluculuk testi yapılmıştır. Sosyal sermaye ve işe yabancılaşma ilişkisinin öz-yeterlilik değişkeninin etkisinde kaldığı bu analiz neticesinde anlaşılmış olup, öz-yeterliliğin bu ilişkide ara değişken olarak kısmi arabuluculuk rolüne sahip olduğu tespit edilmiştir.

It is a fact that changes and development in the economy, social and technological environment directly affect organizations. Besides, the positive or negative changes that the human resource, which is an indispensable value for the organizations, lived in itself affect organizations at least as much as other factors. Work alienation, which leads to consequences that can be difficult to compensate for the organization in particular, is a controversial phenomenon as an obstacle to change and development. Social environment, social network and inter-individual relations, in other words, social capital has a strong effect on the changes experinced by individuals who has direct influences on organizations. Social capital corresponds to all of the potential resources that exist in social network and emerge from social network relationships that individuals possess. The individual uses both these potential resources to shape both private and business life. Besides, it is thought that the power of the network relations existing in the individuals feeds the self-sufficency of the individual which is the belief in one's own abilities and skills to overcome the events that the individual experiences in life. In this study, it was aimed to determine the effect of social capital and self-sufficiency on work alienation and the mediating role of self-sufficiency in the relation between social capital and work alienation. In accordance with this aim, the effects of eight sub-dimensions of social capital (participation in local commitees, social representation, trust and security sentiments, neighborhood relations, family and friends relations, tolerans to diversity, value of life, working relations) and self-efficacy on three sub-dimensions of work alienation: weakness, meaninglessness and self-alienation.Depending on the purpose of the research, first a large literature search was made on concepts and theoretical information was given. Then, the first-hand data collection technique was preferred and the survey questionnaire was applied to the employees of public hospitals operating in the health sector in Adana province. The data collected from 462 participants was used in the analysis of the study.In this study, as a result of the T test and Anova analysis to determine the differences of social capital, self-efficacy and work alienation variables between demographic groups; it has been determined that the social capital levels of employees differ according to age and self-efficacy belief perceptions differ according to type of task and education levels.As a result of the correlation analysis made to determine the relations between the variables; it has been determined that, social capital has positive and significant relationships between self-efficacy and its all sub-dimensions except participation in local commitee. Along with that, negative and significant relations were found between the social capital's all sub-dimensions except participation in the local comitee and neighborhood relations and weakness and meaninglessness sub-dimensions of work alienation.Regression analysis was performed to reveal the severity of the effects of the variables on each other. It has been determined that, all other sub-dimensions of the social capital (social representation, trust and security sentiments, neighborhood relations, family and friends relations, tolerans to diversity, value of life and working relations) excluding the participation in local committee sub-dimension, affect the perception of self-efficacy positively; social capital's value of life and working relationships sub-dimensions affect the weakness, meaninglessness and self-alienation sub-dimensions of work-alienation negative and significantly; social capital's neighborhood relations sub-dimension affects weakness sub-dimension of work-alienation negative and significantly.A simple mediation test was performed to test the interm varible role in the relationship of self-efficacy with social capital and work alienation. With this analysis it has been understood that, the relationship between social capital and work alienation is under the influence of self-efficacy and self-efficacy has a partial mediation role as an interim variable in this relationship.