Tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik niyetini etkileyen faktörler: Kuşaklararası bir çalışma

Abstract

Son yıllarda tüketimin yeni bir türü olarak kabul edilen işbirlikçi tüketim; tüketicilere mal ve hizmetlere sahip olmaktan ziyade tüketicilerin söz konusu mal ve hizmetlere, diğer tüketiciler ve hizmet sağlayıcı firmalar aracılığıyla belirli bir süre ve belli bir bedel karşılığında erişim sağlamalarına olanak sağlayan bir tüketim şeklidir. Bu doğrultuda, tüketicilere çeşitli faydalar sunmayı amaçlayan işbirlikçi tüketimin gelecek dönemlerde daha da önemli hale gelebileceğini ifade etmek mümkündür.Tüketicilerin satın alma gücündeki değişimler, ekonomik krizler, tüketicilerin ürün sahipliğinden kaynaklı maliyetlere katlanmak istememeleri ve zaman kavramının öneminin giderek artması gibi unsurlar, bireyleri alternatif tüketim biçimlerine yönlendirmede etkili olmuştur. Ancak, son dönemlerde bireylerin tüketim kavramına dair davranış kalıpların da değişimlerin gözlemlenmesi, farklı mal ve hizmet gruplarını kullanan ve farklı yaş kuşaklarında yer alan tüketicilerin işbirlikçi tüketime katılmalarında etkili olabilecek dışsal, içsel ve diğer güdülerin araştırılması ihtiyacını doğurmuştur.Bu bağlamda, çalışmanın temel amacı (1) tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğilimini etkileyen faktörleri oluşturan boyutların farklı yaş kuşağında bulunan tüketiciler için geçerli olup olmadığını tespit etmektir. Çalışmanın diğer amaçları; (2) tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan boyutların her birinin tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutum boyutu üzerindeki etkilerini tespit etmek, (3) tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutum boyutunun tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik niyet üzerindeki etkisini tespit etmek, (4) farklı yaş kuşakları dikkate alındığında tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörler arasında istatistikî olarak bir farkın bulunup bulunmadığını tespit etmek, (5) bu çalışma itibariyle en sık kullanılan mal/hizmet gruplarını kullanan tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörler arasında istatistikî olarak bir farkın bulunup bulunmadığını tespit etmektir. Analiz sonuçları, tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörlerin kavramsal yapısının 10 boyuttan oluştuğunu göstermektedir. Yapısal eşitlik modeli analiz sonuçları, arkadaşlık ve ortak mallara inanç boyutunun dört farklı yaş kuşağında yer alan tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutum üzerinde istatistikî olarak anlamlı bir etkisinin olmadığını; ancak geri kalan tüm boyutların tutum boyutu üzerinde doğrudan ve pozitif yönlü etkileri olduğunu işaret etmektedir. Risk boyutunun ise tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutum boyutu üzerinde doğrudan ve negatif yönlü etkisi olduğu görülmektedir. Tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutum boyutunun ise tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik niyet üzerinde doğrudan ve pozitif yönlü etkisi olduğu belirlenmiştir. Bu sonuçlara dayanarak, tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörlerin, tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik tutumunu etkilediğini ve bu tutumun da tüketicilerin işbirlikçi tüketime yönelik niyetini etkilediğini söylemek mümkündür. Ayrıca, MANOVA analizi sonuçları, tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörlere ilişkin ortalamaların, farklı yaş kuşaklarında yer alan tüketiciler arasında istatistikî olarak farklı olduğunu göstermektedir. Bu çalışma itibariyle en sık kullanılan mal/hizmet gruplarını kullanan tüketicilerin işbirlikçi tüketim eğiliminde etkili olan faktörlere ilişkin ortalamaları arasında istatistikî olarak anlamlı bir farkın olduğu belirlenmiştir.Anahtar kelimeler: İşbirlikçi tüketim, bebek patlaması kuşağı, X kuşağı, Y kuşağı, Z kuşağı, doğrulayıcı faktör analizi, yapısal eşitlik modeli analizi, çok yönlü varyans analizi

Collaborative consumption which is accepted as a new type of consumption in recent years, allows consumers accessing goods and services via other consumers and service providers for a certain period of time and price rather than owing them. Accordingly, it is also possible to say that collaborative consumption aiming to provide diverse benefits to consumers, may become more important in future periods.The factors such as changes in consumers' purchasing power, economic crisis, consumers' unwillingness related to bear the cost of products, increasing importance of time have a significant impact on directing individuals to alternative forms of consumption. However, recent observations related to changes in behavioral patterns of individuals, have led to investigate external, internal and other motivational factors that may be effective in the participation of consumers taking place in different generations and using different product/service groups. In this regard, the major objective of this research is to determine the validity of the dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption among different generations. The other objectives of this research are; (2) to identify the effects of each dimension that are effective in consumers' propensity for collaborative consumption and estimate the possible effects on the consumers' collaborative consumption attitude, (3) to identify the effect of consumers' collaborative consumption attitude on consumers' collaborative consumption intention, (4) to analyze whether the dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption in different age generations, (5) to examine whether the dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption among consumers in different product/service groups.The results of the study reveal that the dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption consist of 10 dimensions. The results obtained from structural equation model show that the dimensions of friendship and belief in common goods did not have a statistically significant effect on the attitude towards collaborative consumption of the consumers in four generations, however all the remaining dimensions directly and positively affect attitude dimension. The risk dimension directly and negatively affect the consumers' collaborative consumption attitude. The consumers' collaborative consumption attitude affects directly and positively the consumers' collaborative consumption intention. According to these results, it can be said that dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption affect consumers' collaborative consumption attitude and consumers' collaborative consumption attitude affect consumers' collaborative consumption intention. MANOVA analysis results point out that dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption vary statistically significant among consumers partaking in different age generations. Also, dimensions that are effective in the consumers' propensity for collaborative consumption vary statistically significant among consumers using diverse product and service groups.Keywords: Collaborative consumption, baby boomers generation, X generation, Y generation, Z generation, confirmatory factor analysis, structural equation modeling, multivariate analysis of variance