Destana Zembîlfiroş û Gulxatûnê

Abstract

Bu çalışma Klasik Kürt Edebiyatı'nın aşk destanlarından olan Zembilfıroş ile Gülhatun hikâyesinin yazılı varyantları etrafında hikâyenin metinsel tahlilini, olay örgüsünü, kahramanların konumu ile özellikleri, destanın tarihsel ve sosyal arka planını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Çalışmanın üzerinde şekillendiği varyantların ilki Feqiyê Teyran'a (1549-1631); ikincisi Melayê Bateyî'ye (1675-1760); ve üçüncüsü de Mûradxanê Bayezîdî'ye (yazılış yılı 1776) aittir. Çalışmanın birinci bölümünde destan ve destanların ortaya çıkışı ile türleri üzerinde durulmuş, batı ve doğu edebiyatındaki örnekleri işlenmiştir. İkinci bölümde aşk destanları ve bunların batı edebiyatındaki örnekleriyle birlikte doğu edebiyatında meşhur olan örnekleri de tanıtılmıştır. Çalışmanın üçüncü bölümünde ise esas konuyu teşkil eden üç varyantın metin bilgisi etrafında, Zembilfıroş ile Gülhatun destanının Klasik Kürt Edebiyatı ile Çağdaş Kürt Edebiyatı'ndaki yeri; varyantların şair, içerik, tema, mesaj, düşünce, dil, nazım şekli gibi metin tahlilleri; hikâyenin kahramanlarının nitelikleri; destanın ortaya çıkış yer(ler)i ile olayın oluş şekli; destanın vuku bulduktan zonraki yayılma ve yazıya geçirilme durumu; destanın erkek kahramanı olan Zembilfıroş'un, Kürdistan tarihini anlatan kaynaklardan yola çıkarak gerçek tarihsel kişiliğinin tespiti gibi konular işlenmiştir. Bu bölümde ulaşılan en önemli sonuçlardan biri, Zembilfıroş ile Gülhatun arasında vuku bulan aşk hikâyesi, miladi 994 yılında Mervaniler (Miladi 985-1086) döneminde Diyarbakır'ın Silvan ilçesinde meydana gelmiştir. İkinci önemli ayrıntı, adı geçen aşk hikâyesinin erkek kahramanı olan Zembilfıroş'un gerçek ismi Emir Said olup, Diyarbakır Paşalarından Emir Hasan'ın oğludur. Bu noktada Kürdistan tarihi ile ilgili literatür taranmış, Emir Said ve Emir Hasan ile ilgili önemli bilgilere ulaşılmıştır. Yine günümüz yazar ve araştırmacılarının eserlerindeki Zembilfıroş ile ilgili araştırma, analiz ve düşünceleri de işlenerek, hikâyenin gerçek kimliğine kavuşması yönünde sundukları katkı dikkatlere sunulmuştur. Çalışmanın son bölümü olan dördüncü bölümde ise Zembilfıroş hikâyesi, Yusuf ile Züleyha ve İbrahim Edhem hikâyelerinin olayın gerçekleşme ve kurgu biçimi bakımından ortak yönleri ele alınmıştır. Bu bölümde karşılaştırılan hikâyeler ve ortaya çıkan benzer motiflerin varlığı, farklı toplumların benzer edebiyat kültürüne sahip olduklarının işaretleri gibidir.Son olarak ekler bölümünde, üzerinde analiz ve tahliller yapılan Zembilfıroş ile Gülhatun aşk hikâyesinin üç varyantı olduğu gibi verilmiştir.

This study aims to identify the historical and social background, the plot, the location of features, and epic heroes of the story Zembîlfiroş and Gulxatûn, which is a Classic Kurdish literature love story, around the the analysis of textual variants. The Study's basic variants belong to Feqiyê Teyran (1549-1631), Melayê Bateyî (1675-1760) and Mûradxanê Bayezîdî (year of writing 1776).In the first part of the study, it is focused on the species with the emergence of the saga and the epics, the western and eastern literature samples were processed. In the second part, epic love is presented with the famous examples of eastern literatüre and western literature.In the third part of the study such issues are processed basing on knowledge of the topic text which constitutes around three variants, the importance of Zembîlfiroş and Gulxatûn saga in Classic Kurdish Literature and Modern Kurdish Literature; analysis of variants about poet, content, theme, message, thought, language, text analysis, verse form; qualities of the heroes of the story; the emergence of the epic and places; spread and overhauling state after executing epic post; the male protagonist of the epic, Zembîlfiroş, describing the history of the Kurdish sources based on the determination of the real historical personality. One of the most important conclusions reached in this chapter is that the love story between Zembîlfiroş and Gulxatûn occurred in the period of Mervaniler in 994 AD (985-1086) in Diyarbakır, Silvan. The second important detail is that the real name of the male protagonist of the story, Zembîlfiroş, is Emir Said and he is the son of one of the Diyarbakır pashas, Emir Hasan. At this point the current literature on the history of Kurdistan is scanned and important information is reached about Emir Said and Emir Hassan. Thoughts about Zembilfroş in the works of contemporary writers and researchers are processed by drawing attention to their contribution to story while it is gaining its true identity.In the fourth chapter which is the last part of the study, Zembîlfiroş story is analyzed together with the stories Yusuf and Zeliha and İbrahim Edhem in terms of the common points about realization of the event and fiction format. Stories compared in this section and the the presence of similar motifs are signs that they have similar literary culture in different societies. Finally, in the appendices, three variants of the story Zembîlfiroş and Gulxatûn are wholly given.