Adat û rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiyeya Mela Mehmûdê Bazîdî (Metn û lêkolîn)

Abstract

Bu tezde Molla Mehmûdê Bazîdî'nin 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye (Kürtlerin Örf ve Adetleri) adlı kitabı, yaşamı ve Auguste Jaba ile birlikte yaptığı çalışmalar üzerinde durulmuştur. Ancak bu çalışmada Bazîdî ve eserleri değerlendirilmeden önce kısaca şarkiyatçılığa da değinilmiştir.Önsöz, giriş ve sonuç haricinde, tez dört bölümden meydana gelmektedir. Girişte tezin amaç ve çerçevesi açıklanmış, takip edilen metot anlatılmış ve kullanılan ana kaynaklar tanıtılmıştır.Birinci bölümde başta şarkiyatçılık olmak üzere Ortadoğu, Kürt, Kürdistan ve Kürdoloji kavramları incelenmiştir. Ancak bu kavramlardan üzerinde en çok durulanı, Kürdolojidir. Şarkiyatçılığın bir dalı olarak gelişmekte olan Kürdolojiye bu yüzden dikkat çekilmiştir. Buna bağlı olarak Rusya'nın Erzurum konsolosu olan A. Jaba da bu tezde değerlendirilmiştir. Dolayısıyla hayatı, çalışmaları, Bazîdî ile olan bağlantısı ve ortak çalışmaları tezin önemli bir bölümünü oluşturdu. Bu konuların tümü Bazîdî ve çalışmalarının Kürt Edebiyatı Tarihindeki yerinin tespiti için incelenmiştir.İkinci bölümde Bazîdî'nin hayatı ve eserleri incelenmiştir. Ardından Bazîdî ve Jaba'nın ortak çalışmaları ve bu iki bilim adamının araştırmalarının neticesinde ortaya çıkan eserler tanıtılmıştır. Dolayısıyla Bazîdî'nin eserleri tarih, sözlük, dilbilgisi, edebiyat, folklor ve sosyoloji olarak 6 başlık ve 19 alt başlık altında incelenmiştir.Üçüncü bölümde Bazîdî'nin eserleriden tezin inceleme konusu olan 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye'nin eleştiri konusu olan Kürtlerin kökeni ve dillerine dair kısımları ele alınmış, nüshaları, yazım tarihi, hacmi ve dili incelenerek Kürt Edebiyatı Tarihindeki önemine dikkat çekilmiştir. 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye hakkında yapılmış çalışmalar tanıtılmıştır. Bu meyanda farklı dillerde yayınlanmış 6 çevirisi ve şerhleri değerlendirilmiştir. Ardından kitabın içeriği üzerinde durulmuş ve konusu etraflıca incelenmiştir.Dördüncü bölümde eserin farklı iki nüshası esas alınarak bizim tarafımızdan yapılan transkripsiyonu ve edisyon-kritiki yer almaktadır. Ancak çalışmamıza geçmeden önce bu eserin farlı kişilerce Latin alfabesine yapılan transkripsiyonları tanıtılmıştır. Ardından aslına uygun olarak yapılan bu transkripsiyonda izlenen metot hakkında bilgi verilmiştir. Bu çalışmada gerekli görülen yerlerde dipnotlarla izahat yapılmıştır.

This research focuses on Kurdish historian Mullah Mehmûdê Bazîdî, his booklet 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye' (Habits and Customs of Kurds) as well as studies conducted with Ottoman-era Russian Consulate of Polish origin to Erzurum province Auguste Jaba. However, the research briefly mentions about orientalism before evaluating Bazîdî and his works.The thesis is composed of four chapters except from a preface, introduction and conclusion. The introduction explains purpose and frame of the thesis and its method as well as giving information about the main references.In the first chapter, orientalism and the concepts of Middle East, Kurd, Kurdistan and Kurdology are discussed. But the mostly focused concept is Kurdology. Attention is mostly attached on Kurdology, which has been developing as a separate branch of the orientalism, due to its relation with the other concepts. Accordingly, the research also discusses Jaba. Therefore, Jaba's life, works, relation with Bazîdî and his joint works with Bazîdî constitute a key part of the thesis. All of these issues are discussed to ascertain position of Bazîdî and his works in history of Kurdish Literature.The second chapter includes Bazîdî's life and works, giving information about joint works of Bazîdî and Jaba as well as pieces that emerged after these two scientists' researches. Therefore, Bazîdî's works are studied under six titles and 19 sub-titles as history, dictionary, grammar, literature, folklore and sociology. Copies of 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye', which is the research's subject, are studied in terms of writing date, volume and language in order to pay attention to its importance in Kurdish Literature history.The third chapter gives information about the 'Adat û Rusûmatnameʼê Tewayifê Ekradiye' and discusses origin of Kurds and their language, which is the subject of criticism of the booklet. In addition, it studies the booklet's copies, written date, volume and language, while attaching importance on its position in Kurdish literature. In this sense, this booklet's six translations, commentaries and transcriptions into Latin alphabet were assessed. Later, the content and subject of the booklet were studied in detail.The last chapter includes the transcription and edition-critique issued by us with regarding the two different copies of the piece. However, before moving to the research, the transcriptions into Latin alphabet by different people were introduced. Then, information was given about the method used in this transcription and also explanations were given with annotations in accordance with its originality.