ثراكتيسةكرنا تيورا وةرطرتنىَ د ئةدةبياتا ئوَلى يا ئيَسديياندا

Abstract

ÖZETBu çalışmada genel olarak Yezidilik hakkında bilgiler verilmiş ve Yezidiliğin kökenleri üzerine yazılmış fikir ve tartışmalar ele alınmıştır. Aynı şekilde Şeyh Adi'nin gelişi öncesi ve sonrası temel alınarak Yezidi dininin en önemli evreleri incelenmiştir. Bu çalışmada Yezidi dininin Kürtlerin en eski dini olduğu sonucuna varılmıştır. Aynı şekilde Yezidilik dünya ve tabiatın yaratılışı, tanrıçalar ve ilahiyat hakkındaki Kürt düşüncesinin temsilciliğini yaptığı görülmüştür. Bu çalışmada folklor ve dini dalları olmak üzere Yezidi edebiyatı da, şekil ve içerik açısından ele alınmıştır. Yezidi halk edebiyatının özelliklerin bahsedilerek, aynı şekilde Yezidi dini edebiyatının en önemli temsilcileri de ele alınmıştır. Bu dini edebiyat; eğitimsel, bilimsel, özgün Kürtçe sözcüklerin olduğu şimdiye kadar saklı kalmış bir hazine olarak kabul edilebilir. Uzun bir geçmişe ve yabancı etkilere rağmen, bu edebiyat Kürtçe özünü koruyarak ve sürdürerek akademik bir çalışmanın konusu olmaya değerini taşımıştır. Bu çalışmanın bir bölümü de edebiyat eleştirisi ve özellikle anlatı teorisine bağlı olarak kavram, tanım, okuma ve anlatının işlevleri bağlamındaki incelemeye ayrılmıştır. Zira bilindiği üzere bu teoride okuma ve okurun rolü çok önemli görülmektedir. Okurların okumasıyla metinler ölümsüzleşmekte, gelişmekte ve her bir okumada gizli bir yönü açığa çıkmaktadır. Elbette ki metnin boyut ve gizliliğinin açığa çıkması okuma ve okurların düzeyine bağlı olmaktadır. Bunların tümü, çalışmamızda uzun uzadıya ele alınmıştır. Bu çalışmanın uygulamaya ayrılan son bölümünde, edebi okur (qewlzan) ve dini okur (qewlbêj) olmak üzere iki tür okur seçilmiştir. Bundan dolayı, dil ve düşünce düzeyleri açısından metinler arasında farklılıkların olduğu görülmektedir. Okumalar sonucunda, dini okurun metinle ilişkisinin okuma ve tinsel bir çerçevede olduğu anlaşılırken edebi okurun metinle okuma ilişkisi edebi boyutlar içermekte ve yorumları belli kalıplar çerçevesinde kalmamaktadır. Yani her birinin diğerinden farklı olarak görüşlerini söylediği tespit edilmiştir. Başka bir deyişle edebi okurlar arasında benzer yönlerin daha az olduğu ortaya çıkmıştır.

AbstractIn this research the light has been shed on Ezidism, generally; and the written perspectives on Ezidi origin have been proposed. Also, the most important stages of Ezidi religion passed through are mentioned, which they are pre-coming of Shikh-Adi stage and post-coming Shikh-Adi stage. We came up to a belief that Ezidi religion is the old religion of Kurdish and it represents the ideology of Kurd through world creation, nature, gods, knowing God. This research deals with Ezidi literature in terms of folkloric and religious literature, plus the content and the branches of these two literatures have been clarified. The quirk aspects about Ezidi folkloric literature are dealt in addition to the most important literary publications of Ezidi religion. This religious literature can be regarded as concealed treasure store; it is a treasure that carries knowledge, Kurdish original vocabularies. Despite of the matter of time passage and effects of foreign languages happened on a big amount of the content of this literature; it is still keeping its Kurdish relish and essence. It deserves to be subject matter of academic researches. Another part of this research is related to conceptions, definitions, reading, and the role of recipients in literary criticism, specifically, in the theory of recipient in which the role of reading and the readers is highly evaluated. Since text readers conserve text immortal, enlivening them and with the passage of time while reading more and secrets within text can be found. Probably finding dimensions and secrets of the text depends on category of the readers, this has been stated clearly and widely. In the last chapter which is devoted for practicing, two types of readers have been chosen, one of them is literary reader and the other one is religious reader (Qawlbej - Qawlzan). The reason behind this is to find the difference level of thinking with sense and dimension of religious text. Reading and the relation of religious text reader becomes very obvious from reading text that's a spiritual and latitude relation. On the other hand, reading and the relation of literary reader, it is a reading with literary dimensions; their explanations have not the same approach and frame. So, each one of them is different from another one in its own perspective. The similarity perspective between literary readers is few.